Aan de oevers van het Spaarne in Haarlem staat een immense hal met een lengte van 110 meter en een breedte van 28 meter. Ooit was hier de machinefabriek van de gebroeders Figee in gehuisvest. Nu fungeert het als bedrijfsverzamelgebouw. Recentelijk onderging een deel van de hal een ingrijpende klimaattechnische transformatie. In 1836 opende de Waddinxveense timmerman Hendrik Figee een kistenfabriek. Figee koos voor een locatie in Haarlem aan het Spaarne. Een slimme zet, want de lokale economie had net weer de weg naar boven gevonden. Haarlem had na de Gouden Eeuw een lange periode van achteruitgang gekend. Door de opening van de eerste spoorwegverbinding van Nederland tussen Amsterdam en Haarlem in 1839 en de komst van nieuwe industrie groeide de stad in een rap tempo naar de 50.000 inwoners, meer dan in de glorieuze jaren van de 17e eeuw. En die groei zette door dankzij de bloei van bedrijven als machinefabriek Figee, de chocoladefabriek Droste, de drukkerij Enschedé, de scheepswerf Conrad en de spoorrijtuigenfabriek Beijnes. Bedrijfsverzamelgebouw Nazaten van Figee openden in 1914 een nieuwe bedrijfshal aan het Spaarne. De onderneming had zich inmiddels gespecialiseerd in de bouw van hefkranen, heimachines en baggermolens. In de jaren 30 leed ook Haarlem onder de slechte economie en na de Tweede Wereldoorlog verdwenen de grote industriële bedrijven uit de stad. Haarlem werd een stad van diensten, scholen en overheidsinstellingen. Figee verhuisde rond de eeuwwisseling naar Amsterdam en ging in 2005 failliet. De voormalige machinefabriek begon in 2009 een tweede leven als bedrijfsverzamelgebouw. Verduurzaming
Auteur: Ruud
Veel gebouw- en woningeigenaren zijn – in het kader van de energietransitie – bezig met het terugdringen van de warmtevraag. Zwaar(der) isoleren maakt daarvan een belangrijk onderdeel uit. Maar wanneer een gebouw of woning geheel luchtdicht wordt afgesloten, is frisse lucht geen vanzelfsprekende factor meer. Gebrek aan goede ventilatie kan dan leiden tot comfortproblemen. Maar wat is goed ventileren? In de praktijk blijkt dit nogal eens fout te gaan. Eén van de artikelen in deze uitgave laat hiervan praktijkvoorbeelden zien. Ze zijn afkomstig van Wout Schouwstra, werkzaam bij een ventilatiespecialist. Slechte installaties bestaan er volgens hem niet: “Maar wel slechte toepassingen.” Schouwstra benadrukt dat dit een verantwoordelijkheid is van iedereen, van fabrikant tot en met gebruiker. Uit de overige artikelen in deze uitgave over ventilatie blijkt dat ook wel. Zo laten wij interieurarchitecte Evelien Koekkoek aan het woord. Zij werkt regelmatig samen met installateurs en vindt dat er op het gebied van ventilatie nog grote stappen zijn te zetten. “Uit onderzoek is gebleken dat de binnenlucht vaak 10 keer ongezonder is dan de buitenlucht.” Ventilatie is dus niet alleen actueel maar ook essentieel.
Een opdracht wil je niet altijd afslaan, maar soms kom je tijd en handjes tekort. Het Vloerverwarming Totaalconcept van Wasco is er voor jouw gemak! Wasco en Henco dragen zorg voor het complete traject van offerte, projectopname, legplan tot montage en wanneer gewenst inregeling. Dit allemaal met het kwaliteitsmateriaal van Henco. Geen vloerverwarmingsproject is hetzelfde, dus elk project vraagt zijn eigen nauwkeurige benadering. Energiebewust verwarmen en/of koelen Op basis van de wensen van jouw opdrachtgever wordt een systeemvoorstel uitgewerkt. Een vakkundig verlegteam zal op professionele wijze het vloerverwarmingssyteem monteren en met systeemgarantie en ingenieursverzekering opleveren. Daarnaast kies je met het brede assortiment vloerverwarmingssystemen, verdelers en regelingen van Henco voor energiebewust verwarmen en/of koelen. Je hebt er geen omkijken naar Besteed jij het totale vloerverwarmingsproject uit, dan hoef jij je niet druk te maken over voorraad, planning en leveringen. Alles wordt compleet en op tijd bij de legploeg geleverd. Maak je geen gebruik van dit totaalconcept? Ook dan zijn er geen zorgen. Wasco zorgt ervoor dat jij de juiste artikelen op het juiste moment op de juiste plaats ontvangt. Zo heb jij er geen omkijken naar. Meer informatie Weten wat je van het Vloerverwarming Totaalconcept kunt verwachten? Ga naar wasco.nl/projecten
Het duurzame RIHO ventilatie-vloerverwarmingssysteem verwarmt en koelt met één geïntegreerd klimaatsysteem in de vloer. Ideaal i.c.m. bijvoorbeeld een warmtepomp. Het resultaat is een constantere temperatuurbalans en hoger gevoelscomfort. De betere luchtcirculatie verhoogt de luchtkwaliteit. Bovendien bespaart het energie, is zeer duurzaam, ook betreft het materiaalgebruik. Het hart van de RIHO-ventilatievloer bestaat uit een ventilatie basisplaat. De verwarmingsleidingen worden hierop gemonteerd. Onder de ventilatieplaat wordt de lucht mechanisch ingeblazen. De lucht wordt verwarmd of gekoeld door de vloerverwarming/vloerkoeling en verlaat de vloer via lijnroosters. De ventilatievloer kan op vrijwel iedere installatie worden toegepast. Het klimaatsysteem is geschikt voor zowel nieuwbouw als renovatie. Bij gebouwen met een groot glasoppervlak realiseert de ventilatievloer een structureel beter binnenklimaat. In gebouwen waar standaard WTW-kanalen niet in bestaande plafonds kunnen worden aangebracht, zijn forse energiebesparingen haalbaar, ten opzichte van traditionele systemen. Daarnaast is de ventilatievloer zeer geschikt voor projecten met WTW. Het resulteert in een hoger rendement op de inblaaslucht en verhoogt het comfort. Informatie: RIHO Climate Systems BV (0575) 55 59 99 info@rihoclimatesystems.nl www.rihoclimatesystems.nl
Chris Zijdeveld voorzag al in de jaren 70 Schiedam van energiezuinige en comfortabele huizen. Later was hij als adviseur betrokken bij vele vernieuwende projecten. Zijdeveld is niet alleen vertrouwd met overheidsbeleid en duurzaam ontwerpen, maar geeft ook advies over de toepassing van innovatieve producten. Hoewel hij inmiddels de 70 is gepasseerd, houdt Zijdeveld er het werkethos op na van een 30-jarige. Als adviseur is hij nog volop betrokken bij de verduurzaming van Nederland. Door zijn rijke ervaring kan hij niet alleen ontwikkelingen in de bouw en installatiesector in perspectief plaatsen, maar ook langjarige trends signaleren die de toekomst van onze branche zullen bepalen. En, vanuit die trends de vertaalslag maken naar de keuze en toepassing van producten en systemen in de alledaagse werkpraktijk van de kleine en middelgrote installateur. Gaten dichten “In 1974, net wethouder, keek ik uit op een kale vlakte, waar ooit het oude centrum van Schiedam stond. Als wethouder had ik dat geërfd. Daarop was een bouwproject in uitvoering met grote raamvlakken in enkel glas. Ik ging formeel buiten mijn boekje en veranderde dat in dubbel glas. Destijds dacht men dat de cv-gasverwarming het koudeverlies wel zou compenseren. Gedachten over comfort en de negatieve invloed van koude (raam)vlakken waren geen gemeengoed. En zijn dat nog steeds niet. Het idee dat de installatie het suboptimale ontwerp wel compenseert, is nog steeds tekenend voor de positie waarin de installateur vaak terecht komt. Hij mag steken ophalen die projectontwikkelaar, architect en bouwer hebben laten vallen. Balansventilatie met wtw Later kwam
Itho Daalderop gaf eind november een sneak preview aan een selecte groep klanten van haar nieuwe WTW-unit, de HRU 400. Het is een unit voor woningen en appartementen die een grotere capaciteit vragen. Het productengamma van de fabrikant op WTW-gebied is daarmee compleet. Op de VSK 2020 wordt deze unit, met een debiet van 400 m3/h bij 200 Pascal, voor het eerst aan het grote publiek getoond. Begin kwartaal 2 start de productie. “Het uitgangspunt voor de ontwikkeling van de nieuwe HRU 400 was een kwalitatief hoogwaardige WTW-unit voor een goede prijs”, vertelt Jimmy Onstenk, Category Manager Ventilation bij Itho Daalderop. “Met een rendement van 95,5%, een slimme opbouw van de unit en het gebruik van EPP als basisbestandsdeel zijn wij daarin geslaagd. Bovendien is het geluid van de unit naar de woning zeer laag: slechts 55 dB(A), op het werkpunt van 400 m3/h bij 100 Pascal.” Plaatsingsgemak Kenmerkend aan de WTW-unit is volgens Schut het installatie- en servicegemak. “Met een gewicht van 22,5 kg is het een licht toestel. Hij heeft unieke plaatsingsmogelijkheid direct op de grond. De voorgemonteerde droogsifon met flexibele aansluitslang kan zowel naar links of rechts gedraaid worden. De WTW-unit plaatsen, kanalen en condensslang monteren en stekker erin. Plaatsing van de unit op pootjes en aan de wand behoort uiteraard ook tot de mogelijkheden. De HRU 400 is smal van stuk met een breedte van slechts 58 cm. Het gemak wordt verder vertaald met één unit geschikt voor meerdere toepassingen.” Drie behuizingsdelen De WTW-unit is opgebouwd
De gemeente Emmen en enkele bedrijven hielden vorig jaar bij De Groot Installatiegroep een bijeenkomst over de aanpak van laaggeletterdheid in bedrijven. Het was het begin van een actieve aanpak binnen het bedrijf van het thema. Maar dan wel met de expertise van stichting Lezen en Schrijven. Een avontuur op zich. Aandacht is kracht. Dat is de essentie van De Groot Installatiegroep. Het bedrijf staat voor zijn personeel. Als winnaar van de FemmeTech Award zet De Groot zich actief in voor meer diversiteit op de werkvloer. Ontwikkeling en scholing hebben een belangrijke plaats binnen het bedrijf. Ook is de combinatie van mantelzorg en werken mogelijk. Irma Timmer, één van de mede-eigenaren van het familiebedrijf en verantwoordelijk voor HRM, is helder: “Als je in je mensen durft te investeren, krijg je er veel voor terug. Mensen voelen zich een onderdeel van het DNA van dit bedrijf. Men krijgt vertrouwen. Er kan veel bij ons. Er is vrijheid en ruimte om kansen te pakken. Met een plan. Met een visie. Met vertrouwen. Ook in ons bedrijf En zo kreeg ook laaggeletterdheid een plek op de agenda van dit bedrijf. Timmer: “We werden gevraagd een bijeenkomst over dit thema te hosten. En natuurlijke zeggen we dan ja. Maar het zette ons ook aan het denken. Wij groeien, we ontwikkelen en dat vraagt om digitale vaardigheden. Alles wordt steeds meer digitaal en dat vraagt om kennis hoe om te gaan met de apparatuur. Maar het is ook een kwestie van meer lezen. Dus bedachten
Voorafgaand aan de VSK besteden we weer aandacht aan deze beurs. Exposanten melden alvast wat zij straks op hun stands laten zien en we kijken enigszins in de glazen bol: hoe gaat het vakgebied zich de komende jaren ontwikkelen en in hoeverre zien we die ontwikkelingen al terug op de beurs? Aan het woord komen beurs-manager Patrick Schilte en trendwatcher Marjet Rutten. Eerstgenoemde ziet een vakgebied in bloei: “De installatiesector profiteert volop van economische trends, zoals energietransitie, klimaatontwikkeling en duurzaamheid.” Hij verwacht dat op de beursvloer allerlei oplossingen te zien zullen zijn die de energietransitie een boost gaan geven. Marjet Rutten stelt dat duurzaamheid zelfs al gemeengoed is geworden. Ze kijkt verder en ziet o.a. dat de installateur steeds belangrijker wordt, ook waar het advisering betreft. “Hij zit op rozen als hij zijn verantwoordelijkheid serieus neemt.” Circulariteit wordt volgens haar de nieuwe trend. Hergebruik van bouwstoffen, -componenten en -producten zal vroeg of laat overwaaien naar de installatiebranche, verwacht ze. We gaan er wellicht al wat van zien op de komende VSK. Ga er dus vooral heen.
Hoewel de thermodynamische warmtepomp al zeker 30 jaar bestaat, is er nauwelijks een installateur te vinden die deze duurzame oplossing kent. “Jammer”, zegt Ate Reitsma van Frythermo Warmtepompen. “Dit systeem produceert buiten geen geluid, werkt ook bij -10°C en is eenvoudig modulair uit te breiden.” Frythermo Warmtepompen opende 1,5 jaar geleden haar poorten in het Friese Franeker. De leverancier wil de installateur en eindgebruiker bekend maken met de thermodynamische warmtepomp, vertelt Reitsma, commercieel technisch adviseur bij Frythermo. Verschillen Het systeem heeft grote overeenkomsten met de veel toegepaste lucht-/water-warmtepomp, maar er zijn belangrijke verschillen. Evenals zijn bekende broertje haalt de thermodynamische warmtepomp warmte uit de lucht, maar in plaats van een buitenunit met ventilator, gebruikt hij daarvoor panelen. COP De matzwarte aluminium panelen meten 80 cm bij 2 m. Door dunne kanalen stroomt het koelmiddel R134A. Het gas absorbeert dag en nacht warmte uit de buitenlucht en geeft die met behulp van een warmtewisselaar af aan het cv-water. Zo produceert de warmtepomp warm water van 55 °C, onafhankelijk van het weertype. Bovendien haalt het systeem zelfs bij -10 °C nog een COP van 2,74. Bij 10 °C is dat maar liefst 4,76, zegt Frythermo. Geluidloos De panelen werken geluidloos. Bijkomend voordeel is dat ze, indien gewenst, makkelijk onder PV-panelen zijn te monteren. Volgens Reitsma profiteren zowel de warmtepomp als de zonnepanelen van deze opstelling. “De PV-panelen geven warmte af, die het warmtepompsysteem dan kan oogsten. Tegelijkertijd stralen de thermodynamische panelen koude af, waardoor de zonnecellen beter functioneren. Bovendien maakt een thermodynamisch
Een aantal partijen ontwikkelt een luchtwarmtepomp voor de Nederlandse consument. Het alternatief zal werken met propaan als koudemiddel. Rijwoningen (ongeveer 40%) en twee-onder-een-kapwoningen (circa 10%) vormen samen meer dan 50% van de in Nederland aanwezige woningen en zijn daarmee een interessante doelgroep. Binnen dit zogenoemde HP-Launch-project (zie kader) is een na-geïsoleerde rijwoning met standaard radiatoren de referentiewoning. Het projectteam heeft op basis van interviews met onder meer installateurs, woningeigenaren en warmtepompexperts de prioriteiten voor de ontwikkeling van een warmtepomp bepaald: • lage aanschafs- en bedrijfskosten • beperken van het geluid • toegankelijk voor onderhoud • plaatsing dicht bij huidige ketel • beperkte bouwkundige aanpassingen bij installatie van het systeem • compact • uiterlijk onopvallend/passend in het Nederlandse straatbeeld Hybride systeem Er is gekozen voor een hybride systeem, omdat zo de belasting van het elektriciteitsnet wordt beperkt en omdat dit systeem goed werkt in een woning met standaard radiatoren. Business Development Holland (BDH) heeft laten zien dat de warmtevraag voor ruimteverwarming in Nederlandse rijwoningen (met een gasgebruik lager dan 2000 m3) tot 95% van het jaar gedekt kan worden door een warmtepomp van slechts 3,5 kW. Alleen bij tapwaterbereiding en piekmomenten in de warmtevraag wordt de gasketel ingezet. Zo wordt de eerste stap van de energietransitie aanzienlijk vereenvoudigd. Andere voordelen die ontstaan door de beperkte afmetingen van het systeem zijn: • Aantrekkelijke verhouding tussen kosten en opbrengsten doordat relatief veel vollasturen worden gemaakt. • Vereenvoudigde inpassing en installatie. • Het wordt mogelijk om een warmpompsysteem te bouwen met minder dan 150