Volgend jaar staat hij 30 jaar aan het roer bij Jaga Konvektco. Chris Heerius heeft de klimatiseringsmarkt flink zien veranderen. “Door de goede woningisolatie zijn koelen en ventileren steeds belangrijker geworden. We hebben al de tools voor een duurzaam 2050, maar de branche is te behoudend.” Jaga Konvektco is de Nederlandse importeur van Jaga-oplossingen. In het assortiment bevinden zich onder andere de bekende Oxygen2, Briza en sinds kort ook de Strada Hybrid (zie kadertekst). Als radiatorexpert levert het bedrijf zowel oplossingen aan de woningbouw – van sociale huurwoningen tot luxe villa’s – als utiliteit, bijvoorbeeld kantoren en zorgcomplexen. Betere isolatie “Geleidelijk aan is het aandeel verwarming wat aan het afnemen”, vertelt Heerius. De verklaring ligt voor de hand; door de steeds betere isolatie van nieuwbouwwoningen en nieuwe utiliteitsgebouwen neemt de warmtevraag af. Tegelijkertijd ziet Heerius dat ook in renovatietrajecten vaak ingestoken wordt op een betere gebouwschil. Koeling wordt belangrijker Deze verandering heeft verregaande gevolgen, vertelt de directeur van Jaga Konvektco. “Het belang van koeling en ventilatie neemt toe, bovendien wordt het steeds belangrijker om de verschillende klimatiseringssystemen nauwkeurig af te stemmen op de bouwkundige situatie.” Radiatorspecialist Jaga speelt in op deze ontwikkeling door niet alleen oplossingen aan te bieden die verwarmen, maar ook eventueel ventileren, koelen en/of beschikken over warmteterugwinning. Zo kan bijvoorbeeld de Strada Hybrid verwarmen en koelen, de Jaga Oxygen verwarmen en ventileren en de Jaga Fresh bovendien nog warmte terugwinnen. LT-radiatoren Waar vroeger al vaak standaard werd gekozen voor vloerverwarming op de begane grond en de eerste
Tag: artikel editie januari 2019
Als u weleens een auto heeft gekocht, dan heeft u zich vast afgevraagd of u bijvoorbeeld airconditioning of volledige climate control wilde. Installateurs zijn vakidioten, maar ook een a-technische autokoper weet precies wat deze opties inhouden. Heeft u uw opdrachtgever echter wel eens gevraagd of hij ook climate control wilde in zijn gebouw? Of stoelverwarming? Elektrisch bedienbare ramen? Binnenmilieuadviseurs horen vaak dat installateurs het lastig vinden om een opdrachtgever de meerwaarde van dergelijke maatregelen uit te leggen. Het gevolg is dat zowel de opdrachtgever als installateur vooral naar de prijs kijken. Dit artikel licht toe hoe de WELL Building Standard kan worden ingezet om dit gesprek te voeren. Zie het als de autobrochure voor uw volgende gebouw. Internationaal keurmerk De WELL Building Standard is een internationaal keurmerk voor gezonde gebouwen. Deze standaard is ontwikkeld door de Amerikaanse vastgoedorganisatie Delos en in 2014 overgedragen aan het International WELL Building Institute (IWBI). Voor wat betreft de definitie van gezondheid en welzijn sluit WELL aan bij de definitie van gezondheid van de Wereldgezondheidsraad: “Health is a state of complete physical, mental, and social well-being and not merely the absence of disease or infirmity.” Holistische benadering Het gaat bij WELL dus niet alleen om het voorkomen van gezondheidsbedreigende situaties, maar ook om het realiseren van gebouwen die het welzijn van de gebouwgebruikers bevorderen en gebruikers dus in staat stellen om maximaal te presteren. Om dit te bereiken kiest WELL voor een holistische benadering. De WELL Building Standard stelt niet alleen eisen aan de klassieke
Het rapport werd opgesteld door de Intelligence Group en Arbeidsmarktkansen.nl. Ze namen alle 455 middelbare beroepsopleidingen en de kansen op de arbeidsmarkt onder de loep. De vraag is hoe zit het met de installatiesector? De banen liggen nu wel voor het oprapen, maar hoe ontwikkelt de arbeidsmarkt zich op de langere termijn? Installatienet sprak met Doekle Terpstra, voorman van Uneto-VNI en Ralph Vroegop van Stabiplan, software-expert en leverancier van robots voor installateurs. Beide heren hebben een uitgesproken mening over het thema robotisering en werkgelegenheid. Gevarenzone Opleidingen en beroepen die in de gevarenzone verkeren, volgens het rapport, zijn bijvoorbeeld human resource management, bedrijfsadministratie, acteur en zelfs ict-beheerder en gamedeveloper. Wat die laatste twee beroepen betreft is er vooral vraag naar hbo+ specialisten, aldus beide onderzoeksbureaus. Banen verdwijnen Door de jaren heen hebben we verschillende geluiden gehoord over de werkgelegenheid in de branche. Sommige deskundigen zien een tijdelijke hausse aan werk, maar op de lange termijn het aantal banen slinken. Zo liet ABN-Amro al 2 jaar geleden bij de toelichting op haar trendrapportage voor de bouw en installatiebranche op Building Holland weten dat er naar haar inschatting binnen 5 tot 10 jaar banen gaan verdwijnen door digitalisering. Gigantische opgave Volgens Doekle Terpstra “wijst niets in die richting. Dit is de sector van de toekomst. We staan voor een gigantische maatschappelijke opgave om de gebouwvoorraad te verduurzamen. Jongeren die nu voor een technische dienstverlening kiezen, hebben per definitie een baangarantie.” Binnen- en buitenkant gebouw Ja, geeft Terpstra toe, in de nieuwbouw zou het
Alklima is een begrip in Nederland. De exclusieve importeur van Mitsubishi Electric Living Environment Systems bestaat al sinds 1994. Dit jaar wordt dus het 25-jarig jubileum gevierd. Tijd voor een terug- en vooruitblik met Arjen de Jong, directeur van de klimatiseringsexpert en Marketing Manager Erwin Bonis. De Jong was er vanaf het prille begin bij. Dat hij zelf in de installatietechniek terecht kwam, was volgens hem al voorbestemd. “Mijn initialen zijn A en C oftewel Airconditioning, ik had dus geen keuze”, grapt de 51-jarige. De Jong doorliep de HTS en stapte vervolgen het werkzame leven in. Start “Ik ben niet iemand voor de ‘diepe techniek’. Ik voel me meer op mijn gemak op het snijvlak van techniek en commercie. Na elders mijn werkzame leven te hebben opgestart, werd ik in 1994 benaderd om met twee andere collega’s het importeurschap te gaan vormgeven. Alklima had een contract afgesloten met Mitsubishi Electric. Op 1 mei 1994 zijn we heel bescheiden begonnen op de 3de verdieping van een tot kantoor omgebouwde woonflat in Papendrecht.” Bedrijfsnaam De naam Alklima was een toevallige vondst. “De eigenaar van de holding reed in 1992 achter een wagen in Spanje waarop ‘Alklima’ stond. Hij dacht gelijk: ‘laat ik die naam deponeren voor later’.” In de beginjaren richtte Alklima zich puur op de airco-oplossingen. Van wand, tot cassette en (Multi) split systemen, in 1998 kwamen daar VRF-oplossingen bij. Een jaar later werd De Jong directeur van Alklima. Primeur In datzelfde jaar had Mitsubishi Electric een Europese primeur in Nederland.
Werken in de techniek een mannenbaan? Absoluut niet! In de technische installatiebranche werken al jaren succesvolle vakvrouwen. Sandra van Assen heeft de stap naar de branche een jaar geleden gezet en ze heeft er geen moment spijt van. Installatiebedrijven zijn hard op zoek naar vakmensen. Dat is geen nieuws. Maar wat wel nieuws is, is dat steeds meer mensen, die voorheen geen toekomst in de techniek zagen, nu wel de stap naar de branche maken. De reden? Werken in de technische installatie branche is werken met techniek, met collega’s en met klanten. Het is meewerken aan het verduurzamen van scholen, huizen en bedrijven. Werken in de branche is meewerken aan slimme gebouwen en mensen langer thuis kunnen laten wonen. En werken in de branche is vooral werken aan je eigen vakmanschap en je persoonlijke ontwikkeling. Hier komt nog bij dat je in de branche altijd werk hebt. Hart voor techniek Voor Sandra van Assen (41) was de keuze voor de installatiebranche toch een spannende stap. Deze spontane, in Limburg wonende Brabantse, moeder van drie kinderen (waaronder twee dochters), koos een jaar geleden voor een baan in de installatietechniek. Ze had op dat moment een loopbaan als receptioniste en secretaresse achter de rug. Na enige tijd uit het arbeidsproces te zijn geweest, zocht ze een nieuwe baan. “Dan ga je goed nadenken over wat bij je past. Waar kan ik mijn ei kwijt? Wat kan ik doen waar mijn hart sneller van gaat kloppen?” Veel mogelijkheden passeerden de revue, maar de
Het is allemaal geen nieuws meer: de installatiebranche speelt een prominente rol in de omschakeling naar een duurzame samenleving. Niet alleen nu maar minimaal de komende decennia. Sinds de vondst van de gasbel in Slochteren namen vooral de cv-ketels een dominante plaats in. Maar die tijd ligt nu achter ons. Vandaag gaat het vooral om de warmtepomp als er gesproken wordt over een alternatieve, duurzame manier van verwarmen. Toch is het nog maar de vraag of die een zelfde dominante plaats zal gaan innemen als de cv-ketel ooit wist te veroveren. In de nieuwbouw lijkt dit er wel enigszins op, hoewel ook warmtenetten hier aan een opmars bezig zijn (zie het artikel ‘Duurzame restwarmte’ verderop in deze uitgave). Maar het is vooral de bestaande bouw waarin de warmtepomp niet altijd als ultiem alternatief tot zijn recht lijkt te komen. Dit ondanks het feit dat er steeds meer uitvoeringen verschijnen die juist voor dit segment een uitkomst kunnen bieden. De tijd zal, zoals gebruikelijk, leren welke alternatieven de langste adem hebben. Maar één ding lijkt al zeker: er komt sowieso meer diversiteit in verwarming dan tot voor kort met de cv-ketel gebruikelijk was.
Hij ging in 1991 bij Hellebreekers Technieken aan de slag en werkt er nog steeds. Marcel van den Berg kan je wel honkvast noemen. Het zijn vooral de goede sfeer, doorgroeikansen en nicheklussen die hem binden. Zo’n nicheklus werd onlangs gerealiseerd in Hilvarensbeek. Pa schopte het tot Hoofd Storingen bij een energiebedrijf, hijzelf kluste er al tijdens zijn tienerjaren bij. De keuze voor installatietechniek lag dan ook voor de hand. Toen Marcel van den Berg stage liep bij Hellebreekers Technieken was hij meteen verkocht. “Ik zat op de afdeling Zwembaden en dat was zo gevarieerd. Klimaatbeheersing, elektra, waterbehandeling… Als je een zwembad kan ontwerpen, realiseren en onderhouden, kan je alles.” Van den Berg bleef bij Hellebreekers en groeide door van tekenaar tot Commercieel Manager Sport & Recreatie. Vanuit die hoedanigheid was hij ook betrokken bij de realisatie van De Roodloop, een multifunctioneel sportcentrum in Hilvarensbeek. All-electric Voor de Design & Maintain aanbesteding vormde Hellebreekers een team met Pelikaan Bouw. “We wonnen mede omdat we een gasloos, all-electric concept konden aanbieden, tegen een aantrekkelijke prijs.” De Roodloop heeft een oppervlakte van 3700 m2. In het multifunctionele sportcentrum zijn onder andere een sporthal en wedstrijdbad ondergebracht. Het pand werd recentelijk opgeleverd, na een bouwperiode van 1 jaar. Energie Op het dak liggen PV-panelen, die samen met groene stroom uit het net voor de energievoorziening zorgen. Twee warmtepompen wekken de thermische energie op die nodig is om de ruimte te verwarmen en het zwemwater plus warmtapwater op temperatuur te krijgen. In het warmtapwatersysteem
Thuisaccu’s, ze zijn er al in alle soorten en maten. Toch blijft de consument huiverig om ze aan te schaffen. Zal de ‘versobering’ van de salderingsregeling het speelveld veranderen? En zo ja; wat moet je dan als installateur allemaal weten over thuisaccu’s? “De belangstelling is groot, maar de verkoop gaat minder hard. We verkopen wekelijks enkele systemen”, vertelt Paul van Deursen. Hij is werkzaam als Business Concept Developer bij Solarclarity, een leverancier van zonne-energiesystemen en accu’s voor thuisopslag. Rem De salderingsregeling in haar huidige vorm blijkt de grootst rem te zijn op een massale doorbraak van accu’s. “Er is geen enkele economische grond om in batterijen te investeren, zolang de salderingsregeling ervoor zorgt dat het openbare net in feite als thuisbatterij dient. Sterker nog: een echte thuisbatterij lijdt verliezen bij het op- en afladen en is dus minder efficiënt dan de salderingsregeling, die geen verliezen kent”, zegt Hessel van den Berg, Technisch Manager bij de Zonnefabriek. Dit bedrijf verkoopt en installeert PV-systemen en batterijen bij particulieren en bedrijven. 48 versus 400 volt Er zijn verschillende soorten accu’s op de markt. “Allereerst maken we een onderscheid tussen 48 en 400 volt systemen. De markt is al gewend aan de eerste variant, de tweede begint nu opgang te maken. De 400 volt systemen zijn efficiënter, je hoeft er minder dikke kabels voor aan te leggen en ze kunnen hogere vermogens aan.” Samenstelling Ook de samenstelling van batterijen verschilt. “Zo bestaan de Solax en Fronius voornamelijk uit ijzer en fosfaat. De LG Chem
De lucht/water-warmtepomp is bezig aan een opmars. Het is op dit moment de meest geplaatste warmtepomp. Vooral de monobloc uitvoering blijkt in trek. Wat is dit voor een warmtepomp en welke fabrikaten zijn er zoal aanwezig op de markt? Bij een monobloc warmtepomp zijn alle componenten ingebouwd in één toestel. Het grote voordeel is dat de koelvloeistof in een gesloten circuit zit en dat er geen koeltechnische handelingen nodig zijn bij de installatie en het onderhoud. Dit in tegenstelling tot een splitopstelling, waarbij de verdamper en condensor juist gescheiden van elkaar functioneren en er tussen de buiten- en binnenunit leidingen lopen met koudemiddel. De monobloc warmtepomp kan buiten worden opgesteld en hoeft daarna alleen nog waterzijdig te worden aangesloten op een boiler/buffervat binnen. Daarmee is het een alternatief voor bijvoorbeeld woningen met weinig beschikbare opstellingsruimte. Behoud van radiatoren LG Air Solutions introduceerde onlangs de Therma V Monobloc, geschikt voor zowel nieuwbouw als renovatieprojecten. Hij werkt met het milieuvriendelijke koudemiddel R32 en kan worden gebruikt voor warmwatervoorziening tot vloer- of radiatorverwarming. Er is een watertemperatuur mogelijk van 65°C zonder elektrische bijverwarming, waardoor het bestaande afgiftesysteem (radiatoren) kan worden gehandhaafd. Met alleen wateraansluitingen naar het buitendeel en een zeer beperkte bedrading is deze warmtepomp snel te installeren. De bediening en een eventuele boiler zijn de enige componenten in huis. De bijgeleverde afstandsbediening biedt verschillende slimme besturingsfuncties. Zo kan met één druk op een knop het energiegebruik worden gemonitord of aangepast. Met een app kan een ruimte op afstand worden voorverwarmd. Modulerend in
De warmtepomp wordt vaak naar voren geschoven als de beste opvolger van de cv-ketel. Toch is er een alternatief in de vorm van infraroodpanelen. Die renderen, afhankelijk van de situatie, minstens zo goed rendeert als een warmtepompinstallatie. Dit stelt de brancheverenging van infrarood verwarming leveranciers. “Er circuleert nog veel onjuiste en onvolledige informatie over de werking van infraroodpanelen”, zegt Freek Houtepen, bestuurslid van IG infrarood (zie kadertekst). “Enerzijds gevoed door bepaalde leveranciers die claims hanteren die in de praktijk niet gerealiseerd worden, anderzijds omdat er, soms uit concurrentieoverwegingen, veel onjuiste informatie wordt verspreid ten nadele van infraroodpanelen.” Luchtverwarming De Nederlandse praktijk van verwarming is gebaseerd op luchtverwarming. Jarenlang was er veel goedkoop gas voorhanden. Met het uitfaseren van gas als (fossiele) brandstof lijken warmtepompen aan een opmars bezig. Dit is opnieuw een vorm van luchtverwarming, waarbij alle lucht in een woning wordt verwarmd en daarmee de bewoners. Stralingswarmte Infraroodpanelen zijn gebaseerd op een ander principe; in plaats van lucht, worden de objecten in de woning en plafonds, wanden, vloeren en gebruikers zelf direct verwarmd met infrarode (IR) warmte. De golflengte hiervan is vergelijkbaar met die van de stralen van de zon. Deze straling is, anders dan bijvoorbeeld UV-straling die ook in het zonlicht zit, volkomen onschadelijk. Eerlijk vergelijken Houtepen: “De Nederlandse regelgeving en de vergelijkingen die worden gemaakt tussen luchtverwarming en infraroodpanelen gaan ten onrechte uit van de principes van luchtverwarming. Er moet een bepaalde luchttemperatuur worden bereikt, de hele woning of het hele gebouw moet overal worden verwarmd en