Off-grid watersysteem

De energietransitie is nog niet eens afgerond of er dient zich alweer een nieuwe revolutie aan. Door de klimaatverandering krijgen we vaker te maken met hevige regenbuien en lange periodes van droogte. In het project Superlocal wordt al geanticipeerd op de waterproblematiek die dat met zich meebrengt.

Afgelopen zomer hadden we een lange, hete en droge periode. Bij alle stakeholders in de watersector gingen de alarmbellen rinkelen. Zeker toen ook nog bleek uit Big Data analyse (zie elders deze uitgave) dat we de komende jaren nog vaker dit soort periodes tegemoet mogen zien. Want, hoe gaan we dan waterschaarste voorkomen?

Achtergrond

Kerkrade behoort tot een krimpregio, de bewonersaantallen nemen af. Na rijp beraad kwam woningcorporatie HEEMwonen tot de conclusie dat ze haar woningenbestand ter plekke moest gaan herstructureren. In Kerkrade-Oost heeft dit geleid tot een, mogen we wel zeggen, revolutionaire nieuwe aanpak.

Locatie

In de wijk Bleijerheide stonden tot kortgeleden vier hoogbouwflats die gebouwd zijn in de jaren ’60, een periode met hoge woningnood. In die periode werden landelijk in korte tijd veel nieuwe woningen gebouwd. De hoogbouwflats in Bleijerheide bleken niet meer te voldoen aan de wensen en eisen van deze tijd.

Demowoning

HEEMwonen besloot, met het oog op de krimp, het aantal wooneenheden terug te brengen. In 2012 werd één flat gesloopt, later volgde de tweede, maar hier werd bewust gekozen voor een andere aanpak. De grondgedachte was om waar mogelijk materiaal te hergebruiken voor de bouw van een demowoning. Het bouwteam is daarbij zeer ambitieus te werk gegaan. Het zogenaamde ‘Expogebouw’ bestaat voor 95% uit hergebruikt materiaal. Van geveldelen en kozijnen, tot tegeltjes, stalen balken, lichtschakelaars en bekabeling. Ook de PV-panelen hebben een tweede leven gekregen, maar ze zijn wel afkomstig van een andere locatie. Nieuw zijn bijvoorbeeld de warmtepomp en convectieradiatoren. Al met al is veel nieuwe kennis vergaard tijdens de realisatie en beheer van deze demowoning. Waardevolle kennis die vervolgens op dit moment wordt ingezet voor de bouw van drie proefwoningen.

Doorontwikkeling

In de proefwoningen is het bouwteam een stap verder gegaan. Ze hebben een isolatielaag van biobased materialen meegekregen. Dat is niet toevallig. De energetische ambities liggen hoog, er wordt gemikt op NOM-niveau, maar in het uiteindelijke beslissingsproces weegt de factor circulariteit (rond de 80-90% van de gebruikte materialen) wel zwaarder. Alle drie de woningen zijn voorzien van PV-panelen, een luchtgebonden warmtepomp, lt-vloerverwarming en een balansventilatiesysteem. De inzichten die deze proefwoningen opleveren worden gebruikt om 15 tot 20 grondgebonden woningen te realiseren. De derde flat fungeert als materialenbank voor de proef- en grondgebonden woningen.

Flat

De vierde flat is deels onder de sloophamer gegaan en vernieuwd. Het casco van de flat is voor 50% hergebruikt. In de gerenoveerde flat worden 113 nieuwe woningen gerealiseerd. Ze krijgen een collectieve hybride warmtepompinstallatie, lt-vloerverwarming, balansventilatie en PV-panelen. Hier gelden andere ambities, deels te wijten aan de budgettaire, maar ook technische omstandigheden. Zo is NOM-niveau onhaalbaar vanwege het beperkte dakoppervlak.

Installaties

Circulair materiaalgebruik maakt al langer opgang in de bouwwereld. Vooruitstrevende bouwers hebben zelfs al het idee om materiaalpaspoorten te maken van gebouwen omarmd. De installatiesector begint pas net te snuffelen aan circulariteit. Dat blijkt ook wel uit het project ‘Superlocal’, zoals de transformatie van de locatie Bleijerheide is gedoopt. Ja, schakelmateriaal, bekabeling en stopcontacten waren herbruikbaar, maar op W-gebied moest al snel bakzeil worden gehaald. Op S-gebied lagen wel wat kansen. Denk aan toiletpotten of wasbakken, maar daar stopte het ook mee. Voor de rest is met een totaal nieuwe systeeminrichting een gesloten, circulaire, waterkringloop gerealiseerd.

Regenwater
De bedoeling is om off-grid te gaan met de watervoorziening. Het regenwater wordt opgevangen en op locatie gezuiverd tot drinkwater. Daarnaast krijgen zowel de herontwikkelde flat als de grondgebonden woningen een dubbel rioleringsstelsel. Afhankelijk van de locatie worden deze netwerken per verdieping of woning aangesloten.

Grijs en zwart water

Het afvalwater uit de douche en wasbak (grijs water) wordt gezuiverd door planten (helofytenfilter). Het grijze water wordt dan waswater, dat gebruikt kan worden in een (centrale) wasserette en autowasstraat. Het gebruik van vacu-
ümtoiletten en voedselrestenvermalers in de woningen zorgt voor een zeer geconcentreerde stroom zwart water. Hieruit kan onder andere fosfaat worden gewonnen en biogas door waterzuiveringsbedrijven.

Leidingennetwerk

Het leidingenwerk voor het grijze water is traditioneel van opzet. Voor de afvoer van zwart water gelden andere randvoorwaarden. De leidingen moeten echt vacuüm zijn, dat impliceert onder andere dat de installateur verlijmde verbindingen moet maken met hoge kwaliteit Pvc-buizen.

Waterbesparing

In de gesloten waterkringloop zijn dus ook waterbesparende technische oplossingen opgenomen. En dan gaat het niet alleen om vacuümtoiletten, maar ook zelf doserende kranen boven de voedselrestenvermalers. Daarnaast test HEEMwonen recirculatiedouches en overweegt de woningcorporatie om waterbesparende douchekoppen te installeren.

Afvlakken piekmomenten

Het uiteindelijke doel is om de piekmomenten te laten afvlakken. Minder watergebruik dus en meer uitgesmeerd over de dag. Daarvoor wordt ook gestuurd op gedragsverandering. Door tips te geven over slim watergebruik bijvoorbeeld. Een andere veelgebruikte route is om zoveel mogelijk processen te automatiseren. HEEMwonen ziet hier geen heil in. Een hoge automatiseringsgraad brengt ook hoge beheerkosten met zich mee en de betrokkenheid van de gebruikers neemt af, zegt de woningcorporatie.

Andere rolverdeling

Superlocal is een systeemtechnisch innovatief project. De betrokken bouw- en installatiepartijen moesten ook sociaal innoveren om het realiseerbaar te maken. Het traditionele bouwteam opereert nu de facto als een consortium, waarin alle stakeholders een andere positie en rol krijgen in het ontwerp- en realisatieproces. Zo ligt er een sleutelrol voor de sloper, die met zijn expertise als eerste bepaalt welke materialen circulair inzetbaar zijn. De constructeur bepaalt vervolgens wat constructief mogelijk is, waarna de bouwkundig aannemer en installateur nagaan hoe zich dat eventueel zou vertalen naar de realiteit. Pas nadat deze randvoorwaarden helder zijn, kan de architect aan de slag.

Gewenningsperiode

De eindoplevering van het Superlocal project staat gepland voor 2020-2021. In de nabije toekomst zullen meer circulaire bouwprojecten van de grond komen. Volgens HEEMwonen beschikt de gemiddelde installateur over voldoende kennis om dit soort trajecten op een succesvolle wijze te realiseren. Maar het is zowel voor een circulaire waterkringloop als materiaaltoepassing van belang dat hij al in een vroeg stadium bij het project wordt betrokken. Hij zal zich bovendien meer moeten verdiepen in de toegepaste systemen, zoals vacuümtoiletten en verschillende soorten leidingnetten. Ook moet hij er rekening mee houden dat het analyseren en ‘oogsten’ van oude installatietechniek arbeidsintensief is. Maar dat gewenningsproces verloopt vrij vlot, heeft HEEMwonen ervaren. Bij Superlocal kostte het de betrokken monteurs ongeveer 3 maanden, aldus de woningcorporatie. 