Innovatie

De pandemie en klimaatverandering fungeren op veel fronten als een katalysator. Zowel in de sanitaire technieken als in de klimaattechniek worden grote sprongen gemaakt om veiligheid en comfort naar een hoger niveau te tillen. IZ sprak erover met twee experts.

De bouwkolom is al een aantal jaar bezig om zichzelf opnieuw uit te vinden, zegt Jan Verdonck. De gedreven techneut is in het dagelijks leven werkzaam als Specialist New Business bij JAGA/Konvektco Nederland. Daarnaast hanteert hij de voorzittershamer bij branchevereniging de Nederlandse Verwarmingsindustrie D&A en de NEN 35107407 ventilatiecommissie en was hij jarenlang lid van de NTA 8800 projectgroep. Kortom een professional die vanuit een vogelvluchtperspectief goed zicht heeft op alle ontwikkelingen in de klimaattechniek.

Trends
Verdonck signaleert een aantal trends die zowel hun impact hebben op de bouwkolom in zijn totaliteit als specifiek de installatiebranche. “Allereerst neemt de populariteit van prefab toe. Ook in de renovatiesector. Met de industrialisatie neemt de kans op faalkosten af, maar we moeten er ons niet op blind staren. Naast prefab moet er ook meer aandacht komen voor procesoptimalisatie. Kennisgebrek en slechte planning leiden namelijk al snel tot spanningen tussen aannemers en installateurs, installaties die slecht samenwerken en uiteindelijk klachten van de gebruikers.”

BENG
Daarnaast houdt de invoering van de BENG-eisen de gemoederen flink bezig. Verdonck merkt dat veel spelers in de bouwkolom nog zoekende zijn hoe ze die eisen precies moeten invullen. “In de installatiebranche gaat het dan met name om de derde eis oftewel welke duurzame energieopwekker ga ik gebruiken in mijn project. Menig installateur is nog bezig zich de noodzakelijke nieuwe kennis eigen te maken.” Dat geldt ook voor wat op de werkvloer wel de BENG 4 eis wordt genoemd, maar in de vakwereld de TOJuli-eis wordt genoemd. Deze nieuwe regel is ingevoerd om ongewenste opwarming van gebouwen te voorkomen.

Comfort
Het is indicatief voor een bredere ontwikkeling die Verdonck signaleert: meer aandacht voor comfort. “Jarenlang golden de minimale eisen van het Bouwbesluit als richtsnoer. Daar komt nu verandering in. Dat merk je al bij architecten. De populariteit van enorme glazen gevels neemt af. Tegelijkertijd neemt de toepassing van passieve zonwering en actieve koelingsoplossingen juist toe.”

Personeel
Als laatste grote trend noemt Verdonck het gigantische personeelstekort. Dit zet niet alleen een rem op de groei van bedrijven, maar gooit ook de nieuwbouw op slot. Mede vanwege het gebrek aan vakmensen lukt het al jaren niet om de beoogde aantallen nieuwe woningen te bouwen.

Gecompliceerd
En de energietransitie maakt het er niet makkelijker op. “Waar je vroeger als branche nauwelijks hoefde na te denken, want met gas was je lekker simpel snel klaar, heeft de installateur nu een breed pallet aan mogelijkheden. Wordt het een warmtepomp, een hybride oplossing, een infraroodpaneel of toch maar een warmtenet? Daarnaast blijft energieopslag een heikel issue als we massaal overstappen op duurzame systemen. Ik denk dat Smart Grids en accu’s slechts een deel van het probleem kunnen oplossen. We zitten te springen om duurzame opslagmethodes, zoals waterstof of warmtebuffering in water.”

Maatwerk
Maar Verdonck wil niet gaan somberen. De energietransitie biedt ook juist enorme kansen. Kansen bijvoorbeeld om meer maatwerk te leveren aan klanten. Zo lijkt de warmtepomp bijvoorbeeld een prima oplossing voor buitenstedelijke gebieden, terwijl warmtenetten eerder op een plekje kunnen rekenen in binnenstedelijke gebieden. Voor elk wat wils dus.

Afgiftesystemen
Ook op het gebied van afgiftesystemen zijn interessante ontwikkelingen te bespeuren, vertelt Verdonck. “We zien een nieuwe typologie van gebouwen, waarbij mensen terstond warmte willen. Dat zorgt voor een omschakeling. De afzet van LT-radiatoren neemt toe, ten koste van de tragere vloerverwarmingssystemen. Op dit moment is de verhouding ongeveer 65% vloerverwarmingssystemen in de nieuwbouw en 35% LT-radiatoren. Over pak ‘m beet 2,5 jaar is dat denk ik fiftyfifty.”

Hak- en breekwerk
Ook de verduurzaming van de bestaande bouw werkt de stijgende populariteit van LT-radiatoren en convectoren in de hand. “LT-vloerverwarming brengt al snel hak- en breekwerk met zich mee, je verliest opbouwhoogte en bent vaak duurder uit”, legt Verdonck uit.

Omzet
Door naar de ventilatiebranche: de pandemie heeft JAGA/Konvektco en concullega’s geen windeieren gelegd, vertelt de Specialist New Business. “Maar de eindklant moet zich wel realiseren dat het geen wondermiddel is. Daarnaast blijft het noodzaak dat we als branche een goede uitleg geven over de werking van het systeem om verstopte filters, gesloten ventilatieroosters en dergelijke te voorkomen.” Verdonck ziet hoe de branche door innoveert, waardoor de kwaliteit van ventilatiesystemen steeds beter wordt. Onder andere door de komst en toepassing van nieuwe sensoren. Daarnaast nemen woningcorporaties en zakelijke klanten ventilatiesystemen vaker mee in hun meerjarenonderhoudsbegrotingen, wat ook de kwaliteit ten goede komt.

Passieve oplossingen
Enerzijds neemt het installatiequote in gebouwen toe en worden steeds meer processen geautomatiseerd. Anderzijds is er ook een tendens in de bouwkolom om meer natuurlijke elementen te integreren in de gebouwde omgeving. Het zogenaamde ‘Biophilic Design’, waarover meer in een komende editie van IZ. Dat brengt verschillende voordelen met zich mee. Zo kunnen groene daken water bufferen en helpen om de binnentemperatuur te reduceren en zorgt de juiste daglichttoetreding voor warmte en een gezond biologisch ritme van de gebruikers van een gebouw. “We zitten op een kantelpunt”, meent Verdonck. “De vraag is welke kant we nu opgaan. Biophilic Design levert voordelen op, maar valt volgens mij vaak duurder uit. En in een branche waar veel spelers al snel de minimale eisen van het Bouwbesluit als maatstaf nemen, om zo kosten te besparen, levert dat een spanningsveld op.”

Toekomst
De komende jaren zal duurzaamheid doordringen tot in de haarvaten van de bouwkolom. Verdonck: “Opdrachtgevers zullen steeds meer gaan investeren in groene plannen voor hun gebouwen. Daarnaast verwacht ik dat de Milieudatabase een grote impact gaat hebben op de materiaalkeuze bij projecten. En dankzij prestatieafspraken, monitoring en meerjarenonderhoudsbegrotingen zal de effectiviteit en efficiëntie van klimatiseringssystemen naar een hoger niveau worden getild. Overigens blijft betaalbaarheid wel een issue.”

Sanitaire technieken
Ook in de sanitairbranche staat de energietransitie hoog op de agenda. Dat geldt eveneens voor drinkwatertekorten tijdens droge periodes én de afvoer van hemelwater bij heftige buien. De aandacht voor energiebesparing komt op verschillende manieren tot uiting. Zo loopt er nog steeds een discussie of het onder bepaalde omstandigheden mogelijk is om de temperatuur van warm tapwater te verlagen tot 40 graden. Dit is een heikel thema vanwege eventuele legionellarisico’s. “De Tweede Kamer gaat zich buigen over rapporten waarin wordt gepleit voor een herziening van de wetgeving, maar tot die tijd valt er weinig over te zeggen”, vertelt Eric van der Blom, die werkzaam is als Vakspecialist Sanitaire Technieken bij Techniek Nederland.

Waterbesparing
Een ander gevoelig onderwerp is de 4 liter spoeling van toiletten. Van der Blom ziet de bouwkolom nog nauwelijks gebruik maken van deze mogelijkheid om water te besparen. “Er kleeft een groot afbreukrisico aan vast. Een verstopping en daardoor een onhygiënische situatie kan snel optreden. Opdrachtgevers zijn niet zonder reden erg voorzichtig. Bovendien moeten toiletten met 4 liter spoeling dicht bij de standleiding staan en meer afschot hebben. Dat beperkt de ontwerpvrijheid van een architect.”

Waterprestatienorm
Een landelijke invoering van de Waterprestatienorm kan een incentive zijn om meer onderzoek te doen naar dit soort waterbesparende oplossingen en ze veelvuldiger te gaan toepassen, maar Van der Blom ziet dat niet gebeuren. “Ik was destijds, in 2001 nauw betrokken bij de ontwikkeling van de waterprestatie coëfficiënt (WPC) van een woning (NEN 6922), maar er wordt nauwelijks gebruik van gemaakt bij projecten. Er is geen dwingende regelgeving, bovendien kan je ook vraagtekens zetten bij de effectiviteit van de Waterprestatienorm. Zowel de EPC als de WPC leiden namelijk aan hetzelfde euvel: het zegt weinig over het daadwerkelijke gebruik van respectievelijk energie en drinkwater in een gebouw. Komt nog bij dat drinkwater een stuk goedkoper is dan energie. Er wordt dus ook geen noodzaak gevoeld. Daarnaast wordt comfort steeds belangrijker. Waar wel water mee wordt bespaard, is het gebruik van hemelwater en hergebruik van grijs water voor specifieke toepassingen.”

Overlast
Hoe anders ligt het voor wateroverlast. De beelden uit Limburg van afgelopen zomer staan nog op ons netvlies. Er is een algemene consensus dat er geïnvesteerd moet worden in waterberging, infiltratie en afvoer van hemelwater. Daarbij kan je denken aan infiltratiekratten, wadi’s en infiltratie via roosters in de tuin. Of aan opvang in de schutting van hemelwater voor hergebruik. “In de nieuwbouw zie ik steeds vaker groene en blauwe daken verschijnen”, vertelt Van der Blom. Deze daken hebben meerdere functies, waaronder tijdelijke berging en isolatie, zodat het binnenklimaat aangenaam blijft. Van der Blom staat positief tegenover deze ontwikkeling, maar benadrukt wel dat onderhoud een aandachtspunt is en er vaak een intelligente besturing nodig is.

Circulariteit
Tot slot: Het afgelopen jaar hebben we al in diverse nummers van IZ de nodige aandacht besteed aan circulariteit en klimatiseringssystemen. Hoe is het eigenlijk gesteld met het hoogwaardig hergebruik van sanitaire oplossingen? “Daar zijn de nodige hobbels”, merkt Van der Blom op. “Allereerst zijn sanitaire systemen vaak niet zo omvangrijk, de vraag wordt dan al snel in hoeverre het financieel aantrekkelijk is om materialen terug te winnen. Toch is er het een en ander mogelijk. Denk aan het recyclen van kunststofleidingen en het terugwinnen van metalen als messing, koper en lood. Het hergebruiken van drinkwaterleidingen of toiletpotten daarentegen wordt al snel problematisch. Bij drinkwaterleidingen krijg je te maken met hygiënische aspecten. En wie wil er nu in zijn peperdure nieuwbouwwoning op een gebruikte toiletpot zitten? Naar mijn mening kan je in dergelijke gevallen beter inzetten op recycling”, aldus Van der Blom 