Digitalisering biedt een zee aan mogelijkheden voor de branche. Voor IZ dook Ron Bosch, adviseur en HBO-hoofddocent Installatietechniek, in de wereld van Virtual Reality en de praktische oplossingen die VR kan bieden. Hoe verandert VR precies de dagelijkse praktijk van een loodgieter? En wat zijn de concrete mogelijkheden voor bijvoorbeeld warmtepomp-installateurs? In dit artikel nemen we een kijkje in de wereld van VR en leggen we uit hoe installateurs zich laagdrempelig kunnen verdiepen in deze technologie. Hoe verandert VR de dagelijkse Praktijk van Installateurs? Voor installateurs biedt VR de mogelijkheid om problemen die voorheen pas tijdens de fysieke uitvoering aan het licht kwamen, al in de ontwerpfase op te lossen. Waar ontwerpers vroeger werkten met statische tekeningen, kunnen virtuele modellen nu als gespreksonderwerp dienen. Dit vroegtijdige inzicht leidt tot kostenbesparing en efficiëntieverbeteringen doordat bottlenecks veel eerder worden ervaren. Als loodgieter kun je bijvoorbeeld virtueel door een gebouw navigeren en de leidingen en aansluitingen visualiseren, voordat je daadwerkelijk aan de slag gaat. Voor warmtepompinstallateurs biedt VR de mogelijkheid om complexe installaties virtueel te assembleren en te testen. Hierdoor kunnen potentiële fouten worden geïdentificeerd en opgelost voordat de installatie plaatsvindt, wat kostbare fouten en vertragingen voorkomt. Hoe kunnen installateurs zich laagdrempelig in VR Verdiepen? Om installateurs vertrouwd te maken met VR, zijn er verschillende trainingen en cursussen beschikbaar. Merken zoals Oculus, HTC Vive en Microsoft HoloLens bieden VR-oplossingen die specifiek zijn ontworpen voor de installatietechniek. Trainingen variëren van basisniveau tot geavanceerde toepassingen, waardoor installateurs hun vaardigheden kunnen ontwikkelen op basis van hun
Categorie: Techniek
Vanaf 2031 behoort het salderen tot het verleden. De komende jaren wordt de regeling geleidelijk aan afgebouwd. Daarmee wordt het een stuk aantrekkelijker om te investeren in opslagsystemen. In de markt signaleert men al een toenemende belangstelling. Bijvoorbeeld voor zoutbatterijsystemen. Door de salderingsregeling kreeg de eigenaar van PV-panelen altijd geld bij de teruglevering van energie-overschotten aan het net. Maar vanaf 2025 komt daar verandering in. Geleidelijk aan zal de bezitter van panelen zelf steeds meer geld moeten gaan neertellen om energie te mogen terugleveren aan het net. Interesse Zowel de zakelijke als particuliere markt kijkt daarom met groeiende belangstelling naar opslagmogelijkheden. Zo merkt Fortona, leverancier van zoutbatterijsystemen, dat de interesse van woningbezitters met maar liefst 50 % is toegenomen ten opzichte van vorig jaar, vertelt Kees Compaan. “En waren er in de zakelijke markt in 2022 slechts enkele tientallen partijen mee bezig, is dat aantal nu verdrievoudigd.” Nicheproduct Fortona levert een nicheproduct. De markt voor opslagsystemen wordt vooralsnog gedomineerd door lithium-ion batterijen. Maar de leverancier heeft het tij mee. Lithium-ion batterijen brengen het risico op een ‘thermal runaway’ met zich mee. Oftewel, je moet opletten met de brandveiligheid. Bij zoutbatterijsystemen is dat geen issue. Ontbranden Wanneer de cel van de lithium-ion batterij beschadigd raakt, in contact komt met water of hoge temperaturen moet weerstaan, kan het voorkomen dat de batterij spontaan gaat ontbranden of zelfs tot ontploffing komt. Omdat lithium batterijen opgebouwd zijn uit cellen, kan de ene cel de andere ontbranden en zo een kettingreactie veroorzaken. De ontbranding van
De installatiebranche dendert door met interessante projecten, ook in 2023. Een greep hieruit laat zien hoe veelzijdig de branche opereert. Geen project is hetzelfde. Maatwerk levert het mooiste resultaat op. Midden in Maasdijk stond basisschool ‘De Schakel’. Het oude schoolgebouw is gesloopt en op de locatie zijn 20 sociale huurappartementen gerealiseerd, 10 kleine en 10 grotere. De woningen zijn geschikt voor jongeren, alleenstaanden en ouderen. De appartementen zijn alle voorzien van een warmtepompinstallatie gebaseerd op de ATAG Energion M Compact 40. Daarmee kunnen de bewoners gasloos hun woningen verwarmen en van tapwater voorzien.Het betreft een monobloc lucht/water-warmtepomp met een geïntegreerde boiler van180 liter. Doordat de boiler in de behuizing van de binnenunit is opgenomen, hoeft deze niet meer te worden aangesloten, wat een kortere installatietijd oplevert. De buitenunit is op het platte dak geplaatst, zodat de buitenunits nauwelijks te horen en zichtbaar zijn Doorstroomtoestellen in cascade Bij Foppen Seafood in Harderwijk is een oude VR warmwaterbereider (Lochinvar) vervangen door 12 stuks Rinnai condenserende doorstroomtoestellen. Dit leverde een besparing op van 25% op het gasverbruik. De 12 toestellen staan ruggelings opgesteld om een zo klein mogelijke opstelling te creëren. De maximale volumestroom is 179 l/min bij ∆T van 55°C. De gehele fabriek wordt door deze configuratie van warm tapwater voorzien. Diverse spuitlansen kunnen gelijktijdig worden gebruikt. De opstelling heeft geen voorraadvat. De doorstroomtoestellen moduleren al naar gelang de behoefte. Productie bij Foppen Seafood kan tijdens onderhoud gewoon doorgaan. De Rinnai condenserende doorstroomtoestellen zijn er in 46 kW en 57 kW nominaal
Na een tijd van stormachtige groei, is de warmtepompmarkt in rustiger vaarwater terecht gekomen. Maar de technische ontwikkeling gaat onverwijld verder. Tijdens de European Heat Pump Summit werd de vakpers bijgepraat. In deze editie een korte terugblik met enkele highlights en interessante Nederlandse projecten. Vorig jaar werden er maar liefst 39 % meer warmtepompen verkocht in Europa dan het jaar ervoor. Ook in Nederland draaiden fabrikanten en installateurs overuren, zie bijvoorbeeld elders in IZ in het artikel over de ComfortHub. Bijpraten Koudemiddelen, mechanische innovatie, digitalisering, zo maar een greep uit de onderwerpen die afgelopen oktober werden behandeld tijdens de European Heat Pump Summit in Neurenberg. Tijdens deze tweejaarlijkse conferentie worden de branche en vakpers bijgepraat over de meest actuele ontwikkelingen in de warmtepompmarkt. Obstakels Tijdens verschillende presentaties werd ingegaan op technische innovaties, aansprekende projecten en relevante producten. Ook was er aandacht voor de obstakels waar de branche mee te maken heeft. Een groot obstakel blijft de prijs. Vooral de wijze waarop de gasprijs zich verhoudt tot de elektriciteitsprijs blijkt een dealbreaker or –maker te zijn. Daarnaast speelt het chronisch gebrek aan personeel Europa parten. En dan gaat het niet alleen om installateurs, maar ook om bijvoorbeeld fabrieksarbeiders. Een andere factor die werd genoemd was marketing. We weten nog steeds niet goed hoe we warmtepompen aan de man kunnen brengen. Koudemiddelen Op het gebied van koudemiddelen lijkt de strijd nu wel beslecht hier in Europa. Natuurlijke koudemiddelen en dan met name R290 oftewel propaan winnen rap aan terrein en dat gaat
In Eindhoven verrijzen de komende jaren 119 experimentele woningen. Ze zijn onderdeel van Living Lab 040, een broedplaats voor technische en sociale innovatie. IZ sprak met professor Jos Lichtenberg, die nauw betrokken is bij het initiatief. Er was al een gigantisch woningtekort, maar door de aanhoudende migratie wordt het probleem nog nijpender. Waar moeten al die mensen wonen? Met name de grote steden zien zich ge- steld voor een moeilijke opgave. Een van de opties die veel weerklank vindt, is om steden te ‘verdichten’, dat betekent in de praktijk efficiënter gebruik maken van de urbane ruimte die voorhanden is. Oorsprong In dat kader had de stad Eindhoven wel oren naar een locatie waar volop ge-experimenteerd kon worden met nieuwe woningen en de sociale context. Des te meer omdat het om een langdurig project gaat. “In de bouw zien we vaak dat leereffecten nauwelijks blijven hangen, omdat er bij iedere opgave nieuwe bouwteams worden samengesteld en door budgettaire overwegingen regelmatig onderdelen van het ontwerp sneuvelen. Met een initiatief als Living Lab 040 waarbij tijdsdruk achterwege is, geen winstoogmerk speelt en waar je fouten mag maken en daardoor sneller leert, voorkomen we dit probleem,” vertelt Lichtenberg. 119 woningen Living Lab 040 huurt de grond voor een periode van 15 jaar van de gemeente Eindhoven. De komende jaren verschijnen er 119 experimentele woningen. Het gaat om verschillende woningtypen. Er worden zowel bouwkundige als installatietechnische innovaties getest, van biobased materialen tot geïntegreerde installatieconcepten. Leidingen In één project (Ferlem) worden woningen opgetrokken met panelen waarin
In 2021 werden strengere eisen van kracht voor het geluidsniveau van warmtepompen. De sector is daar goed op ingesprongen. IZ sprak met ATAG en LG die recentelijk nog stillere modellen op de markt brachten. Hoe hebben ze dat bewerkstelligd? En, vallen er nog verdere slagen te maken? Maar laten we aftrappen met de trends in de warmtepompmarkt, want er gebeurt veel op dit moment, blijkt wel uit beide interviews. Zo zijn natuurlijke koudemiddelen met een duidelijke opmars bezig. Propaan Met name propaan. Dat bleek ook wel tijdens de laatste grote vakbeurzen, zoals de ISH. Volgens Roy Janssen van ATAG is de keuze voor propaan “logisch. Aan CO2 en ammoniak, die vaak ook worden genoemd als kanshebbers, kleven toch bepaalde nadelen. Zo moet je bij CO2 werken met hogere drukken en is ammoniak giftig waardoor er strenge veiligheidseisen gelden.” Prijzen Ook de prijzen voor warmtepompen zijn gestaag aan het dalen, onder andere door opschaling en de concurrentie tussen de, inmiddels, honderden leveranciers. Janssen voorziet een verdere verlaging als het aantal arbeidsuren omlaag gebracht kan worden. Dat betekent in de praktijk meer installatiegemak. Geluidsniveau Het geluidniveau is vooral een Europees verhaal vertelt de Product Manager van ATAG. Recentelijk bracht de fabrikant de Energion S Split lucht/water warmtepomp in Nederland op de markt. Deze is verkrijgbaar in Hybrid en All-Electric configuratie en zowel in de nieuwbouw als bestaande woningen toe te passen. Nieuw In tegenstelling tot een standaard monoblock warmtepomp bestaan de hydraulische verbindingen uit leidingen voor koudemiddel (R32). Hierdoor zijn kleinere doorgangen
De BENG-regels hebben nogal wat stof doen opwaaien in ventilatieland. Aan de ene kant lijkt het alsof gebalanceerd centraal ventileren met wtw nu de maatstaf is geworden om aan de eisen te voldoen. Aan de andere kant lijkt ook decentraal ventileren opgang te maken. IZ sprak met fabrikant Siegenia, opleider IW Zuid-Holland die recentelijk het Vakcentrum Binnenklimaat heeft geopend en kennisinstituut ISSO over de situatie. Jeroen Wolters van Siegenia hoeft niet lang na te denken als we hem vragen naar de trends in ventilatieland: “Decentraal ventileren wordt populairder en er is meer aandacht voor installatiegemak én voor gebruikerscomfort”, zegt hij. Siegenia is zelf een specialist op het gebied van decentraal ventileren. Lino Noya Mahn, instructeur bij IW Zuid-Holland is het met hem eens en vult aan: “In de meeste situaties kan je ook niet anders dan decentraal ventileren, sterker nog, in de meeste situaties is het zelfs zuiniger, en comfortabeler.” Voorbijschieten De Sales Manager van Siegenia vraagt zich wel eens af of we met de BENG-regels niet ons doel voorbij schieten. “Het lijkt soms alsof de regels op papier kloppen, maar in de praktijk tegen elkaar inwerken.” Op die manier wordt het een oplossing, waarbij het gemak en comfort ondergeschikt raken”, betoogt Wolters. Noya Mahn: “Praktijk en regelgeving liggen ver verwijderd van de realiteit. We weten hoe het moet, maar in de praktijk zie je helaas dat de uitvoering anders verloop. Dit komt waarschijnlijk, omdat de uitvoerende partij vaak te maken krijg met een opgelegd advies, lees regelgeving, die niet
In de vorige editie van IZ kwam een aantal criticasters van hybride warmtepompen aan het woord. Helaas was er slechts ruimte voor een korte reactie van Techniek Nederland. In dit nummer een uitgebreid weerwoord van de branchevereniging. ‘Het is problematisch om warmtepompen en cv-ketels regeltechnisch op elkaar af te stemmen, woningen zijn te klein voor hybride combi’s, qua terugverdientijd loont het niet, je kunt beter gelijk all-electric gaan, waarom zou je hybride warmtepompen aansluiten op oude, minder efficiënte afgiftesystemen en installateurs kampen met een tekort aan kennis om ze te installeren.’ Dat waren heel kort door de bocht de geopperde bezwaren tegen hybride warmtepompen. Techniek Nederland reageert bij monde van voorlichter Dick Reijman. Afstemming “Het is altijd aan te bevelen om te kiezen voor een combi van cv-ketel en hybride warmtepomp die zichzelf in de praktijk heeft bewezen. Vakbekwame installateurs zullen dat ook altijd doen. Fabrikanten kunnen een onderbouwd advies geven over optimale combinaties van cv-ketel en hybride warmtepomp. Ruimtegebrek In het overgrote deel van de Nederlandse woningen is er voldoende ruimte voor een extra toestel naast de cv-ketel en de plaatsing van een buitenunit. Door ons te richten op deze woningen kunnen we snel meters maken en komen de klimaatdoelen dichterbij. Er zijn echter vooral in de gestapelde bouw situaties waarin het plaatsen van een hybride warmtepomp ruimtetechnisch niet mogelijk is. Terugverdientijden Een recent grootschalig demonstratieproject in 120 woningen toont aan dat een investering in een hybride warmtepomp meer loont dan ooit. Het gemiddelde jaarlijkse gasgebruik van de deelnemende
Sinds 24 augustus gelden er nieuwe regels voor het werken met materialen waar veel di-isocyanaten bij vrij komen. Mocht je met deze materialen willen werken, dan moet je vanaf vandaag daarvoor een opleiding hebben gevolgd. Ben jij voorbereid? Nieuwe Europese wetgeving schrijft voor dat het verplicht is om een opleiding te volgen als je werkt met materialen waarbij veel di-isocyanaten vrij komen. Dit geldt bijvoorbeeld bij het werken met purschuim of ander isolatiemateriaal. Waarom? Omdat er ernstige gezondheidseffecten zijn! Arbeidshygiënist Arco Engelen: “De di-isocyanaten kunnen je immuunsysteem verstoren. Als je langere tijd met veel di-isocyanaten in aanraking komt, kan er sensibilisatie ontstaan. Sensibilisatie betekent dat je lichaam overgevoelig wordt voor een stof. Je ontwikkelt dan een allergische reactie.” Door deze allergie die je ontwikkelt, kan je last krijgen van je luchtwegen, ogen en maagdarmkanaal of zelfs een allergisch beroepsastma ontwikkelen. De effecten van het gebruik van di-isocyanaten merken de meeste mensen niet direct, en het kan gebeuren dat je jarenlang in contact komt met deze stof zonder ergens last van te hebben en dan opeens wel een allergische reactie krijgt. Genoeg redenen om dat te voorkomen en te weten wat je moet doen om veilig te werken. Di-isocyanaten Di-isocyanaten zijn zeer reactieve chemicaliën die vaak voorkomen in twee-componenten systemen. Di-isocyanaten zitten voornamelijk in producten om het proces van uitharding te versnellen. Dit is bij sommige klussen, zoals het aanbrengen van purschuim, kitten en schuimen, van groot belang. Bij gebruik van dit soort producten vindt er een chemische reactie plaats, waarbij
In juni werd de nieuwe editie van ISSO 51 gepubliceerd, deze zal de huidige versie nog dit jaar vervangen. De herziene uitgave, die fungeert als de standaardberekeningsmethode voor het bepalen van warmteverliezen in woningen, heeft ingrijpende veranderingen ondergaan. Jan Verdonck, voorzitter sectie Distributie en Afgifte van de NVI-GO, zet de belangrijkste veranderingen op een rij. De bouwsector heeft de afgelopen jaren een enorme transformatie ondergaan. Nieuwe bouwmaterialen, verbeterde isolatie en strengere luchtdichtheidseisen hebben geleid tot een kritischer binnenklimaat in woningen. Tegelijkertijd hebben veranderingen in installatietechnologieën, zoals de opkomst van lage temperatuursystemen, warmtepompen en geavanceerdere regelsystemen, de behoefte aan heroverweging van warmteverliesberekeningen aangewakkerd. De volgende belangrijkste factoren zijn nog steeds actueel: - Transmissieverlies: het transmissieverlies is het warmteverlies dat optreedt door een temperatuurverschil dat heerst aan beide zijden van een constructie (zoals een buitenwand of een woningscheidende wand). - Infiltratieverlies: het infiltratieverlies wordt veroorzaakt door ongecontroleerde luchtstromen die door kleine openingen in de constructie naar binnendringen. - Ventilatieverlies: het ventilatieverlies wordt veroorzaakt door gecontroleerde luchtstromen die nodig zijn om een gebouw aan de minimale ventilatie-eisen te laten voldoen. - Opwarmtoeslag: de opwarmtoeslag is een extra hoeveelheid vermogen die toegepast wordt indien er gebruik wordt gemaakt van bijvoorbeeld nachtverlaging. Hoe groter de nachtverlaging hoe groter de opwarmtoeslag. Veranderingen Wat is er veranderd in de 2023-editie van ISSO 51: - Aangepaste referentie voor infiltratie: de berekeningen worden gebaseerd op het vloeroppervlak in plaats van het geveloppervlak als referentiepunt. - Gelijktijdigheid van warmteverliezen: er wordt in de nieuwe versie rekening gehouden met aangrenzende panden, opwarmtoeslagen en ventilatie. - Herziene referentie voor