Ons eigen Bouwbesluit

Ballast Nedam maakte dit najaar furore door als bouwer met een eigen Bouwbesluit op de proppen te komen. De ambities die daarin waren verwoord, lagen beduidend hoger dan het gangbare Bouwbesluit. Op uitnodiging van IZ schreef het bekende installatieadviesbureau Merosch een equivalent voor onze branche.

Het is haalbaar en betaalbaar. Daarom hanteert Merosch vanaf 2022 energieneutraliteit op gebouwniveau als ondergrens voor projecten. Dit is één van de onderdelen uit ‘De Merosch standaard’. In dit artikel gaan we dieper in op de verschillende thema’s en onze visie op de toekomst.

Gezondheid en comfort
De Merosch standaard begint met gezondheid en comfort. In onze visie staan veiligheid, gezondheid en welzijn van de mens bovenaan. Binnen dit thema zijn voor ons drie onderwerpen van belang: ventilatie, thermisch comfort en visueel comfort.
Ventileer met minimaal 45 m3/h per leerling tot 50 m3/h per persoon voor voldoende verse lucht, waarmee je tevens kan verwarmen en koelen zonder gebruik te maken van recirculatieluchtsystemen. Voor onderwijs hanteren we een iets lager ventilatiedebiet, omdat er doorgaans een hogere, maar ook meer afwisselende bezetting is in een schoolgebouw. Zorg altijd ook voor spuimo­gelijkheden in alle functies en type gebouwen, want de relatie met buiten is van groot belang voor het welzijn van gebruikers. In landelijke gebieden is een combinatie van mechanische en natuurlijke ventilatie denkbaar om zo het materiaalgebruik en onderhoud te beperken. In stedelijke gebieden is gebalanceerde ventilatie de standaard. De filters zullen in de toekomst nog aanzienlijk moeten innoveren om de onderhoudskosten aantrekkelijker te maken. Een interessante ontwikkeling zijn ionisatiefilters, die nu al verkrijgbaar zijn.

Koeling
Het tweede onderwerp is thermisch comfort. De zomers worden steeds warmer met hogere uitschieters naar boven. Zorg dat de gebouwen de zon buiten houden wanneer dat nodig is en zorg daarnaast voor duurzame koeling. Aanvullende maatregelen als meer groen en onverharde oppervlakten helpen ook om hittestress te voorkomen. Een installatie-adviseur of installateur zoekt in de Merosch Standaard eerst naar passieve maatregelen en gebruikt installaties pas als laatste redmiddel. Bij passieve maatregelen valt te denken aan de juiste oriëntatie van een gebouw en de gevel(openingen), een hoog accumulerend vermogen en overstekken of buitenzonwering. Deze maatregelen brengen ook nauwelijks onderhoud met zich mee en beperken daarmee de exploitatiekosten, vergeleken met actieve koelinstallaties. In nieuwe gebouwen mag het zomers nooit warmer worden dan 26 graden, dat is voor Merosch de ondergrens. Dit voorkom je met bovenstaande maatregelen en een goed afgiftesysteem dat voor utiliteitsgebouwen snel en flexibel reageert. Denk aan zogenaamde ‘all air’ oplossingen (zonder recirculatie) en voor woningen aan vloerverwarming/-koeling of convectoren.

Verlichting
We brengen meer en meer tijd door in gebouwen en daardoor wordt goede, natuurlijke verlichting nog belangrijker. Verlichting volgens de Merosch Standaard is slim en afgestemd op de activiteit en bij voorkeur tuneable qua verlichtingssterkte en kleur. Wij zijn een voorstander van Biophilic Desin en dat betekent ook biodynamische verlichting in gebouwen. Als we meer tijd doorbrengen in gebouwen, moeten we buiten naar binnen brengen. Daarbij wordt het visueel comfort verhoogd door goede daglichttoetreding, maar wel afgestemd op de temperatuur. Vandaar ook het belang van kwalitatief hoogwaardig kunstlicht.

Energie
Een energieneutraal gebouw is de ondergrens, op het gebied van gebouw gebonden energiegebruik. Betaalbaarheid is geen issue meer, er is vaak een rendabele businesscase op te stellen, eventueel aangevuld met subsidies. Daarbij willen wij nog een stap verder gaan door Nul Op de Meter als ambitie te hanteren voor elk project. Dit is niet altijd mogelijk vanwege het tekort aan dakoppervlakte of omdat op het dak PV-panelen gecombineerd worden met een groen en blauw dak. Onze minimale eis is PV en/of een blauw of groen dak. Uit onze ervaring is gebleken dat elk gebouw van maximaal vier verdiepingen energieneutraal is te realiseren. Dit is nog zonder PV-oplossingen in de gevel mee te rekenen. Deze technieken ontwikkelen zich snel en inmiddels realiseren we al energieneutrale appartemententorens met dank aan PV-oplossingen in de gevel.

Koudemiddelen
Synthetische koudemiddelen zijn vervuilend. Vandaar ook dat we bij voorkeur alleen nog watergevulde bodemenergiesystemen en luchtwarmtepompsystemen met natuurlijke koudemiddelen, zoals propaangas, willen gebruiken.

Smart Building
Een gemiddeld gebouw wordt voorzien van een flinke portie regeltechniek. Dit is over het algemeen primair bedoeld om klimaatinstallaties aan te sturen en te beheren. Ook de verlichtingssturing en de zonwering worden vaak gekoppeld. Dit maakt het echter nog geen Smart Building. In onze standaard bevat een gebouw intelligentie, zodat het de gebruiker van dienst kan zijn. Het gebouw geeft zelf aan wanneer onderhoud ingepland dient te worden voor een installatie en geeft inzicht in de prestaties. Het gebouw stuurt zijn installaties op basis van behoefte en gebruik, op ruimte of werkplekniveau en houdt hierbij rekening met de CO2-uitstoot en het energiegebruik. Energiegebruik en -opslag worden tevens gestuurd op basis van de beschikbaarheid van duurzame energie. Eventuele overschotten worden uitgewisseld met de directe omgeving. Ook voor de woningbouw worden energiegebruik, -inkoop en -verkoop een onderdeel van het dagelijks leven. Energiemonitoringssystemen zijn straks niet meer weg te denken uit onze huizen.

Circulaire installaties
Als adviesbureau geven we advies op het gebied van circulair bouwen en berekenen we de milieubelasting van een gebouw. In nieuwe gebouwen zijn de installaties verantwoordelijk voor circa 20% van de milieulast van een gebouw. Daarin zijn overigens de PV-panelen zelf niet meegenomen. Met PV-panelen komt het aandeel van installaties makkelijk uit op 35%. Dat is schrikbarend veel als we bijvoorbeeld het gewicht van de installaties in een gebouw vergelijken met het gewicht van de bouwkundige materialen. Kortom, er zijn volop kansen om de milieulast te verlagen. Wat betreft het bouwkundige gedeelte pleiten we voor de overstap van beton naar hout. Een soortgelijke ontwikkeling moet ook te bedenken zijn voor de metalen luchtkanalen en kabelgoten. Het is noodzakelijk dat we als sector innovatieve en circulaire producten bedenken voor op z’n minst dit soort onderdelen die als distributietracé dienen in een gebouw. Een andere nadelige eigenschap van installaties is dat zij lastig demontabel kunnen worden geconstrueerd. Dit maakt aanpassingen complex. Bovendien gaat de fabricage gepaard met overmatig gebruik van nieuwe materialen. Ook het oogsten van installaties is problematisch. Dit moet en kan anders, het eerste armatuur met een kartonnen behuizing is al gelanceerd.

2027
De Merosch standaard betekent dat in 2027 een gebouw wordt voorzien van circulaire en demontabele installaties. Dat impliceert geen vaste verbindingen meer, maar installaties die eenvoudig zijn te demonteren en te vervangen. Ook het meestorten van installaties in de woningbouw is uit den boze. We zullen enkel nog milieuvriendelijke en hergebruikte materialen toepassen 

Auteurs: Willem Langerak en Bart Advokaat