Circulaire Installaties

De overheid wil dat Nederland in 2050 een volledig circulaire economie heeft. Hoewel 2050 nog heel ver weg is, worden momenteel de eerste stappen gezet op het gebied van circulair bouwen. De focus van de bouwwereld ligt daarbij voornamelijk op hergebruik van bouwstoffen als beton en hout en demontabel bouwen. Maar hoe zit het met de installaties?

Er bestaan inmiddels tenminste 114 definities van de circulaire economie, begreep ik. De definitie op de Informatiekaart Circulaire Economie van Nederland Circulair dekt voor mij goed de lading: “Een circulaire economie is een economisch systeem waarin waarde behouden blijft of ontstaat door producten en grondstoffen te hergebruiken en vernietiging van grondstoffen te minimaliseren.” Is dit gelijk aan recyclen? Nee, niet per definitie. Bij recycling krijgt een product doorgaans een laagwaardiger bestaan, downcycling. De circulaire economie probeert ook te upcyclen, door bestaande producten naar een kwalitatief hoger niveau te tillen of door ze meer waarde te laten toevoegen aan een ecosysteem. Is de circulaire economie dan hetzelfde als Cradle 2 Cradle? Nee, ook niet. Waar C2C zich focust op het productniveau, legt de circulaire economische benadering het accent bij het systeemniveau.

Pilotproject

Om terug te komen op de vraag wat een circulaire economie inhoudt; er is geen eenduidig antwoord te geven. Wel is een richting te benoemen. Vanuit een consortium (Carrier UTC, Priva, SystemAir, Thermaflex, TVVL, Van Dorp Installaties en Valstar Simonis) werken we in een pilot op drie niveaus aan circulariteit, te weten circulair hoofdontwerp, circulaire producten en een business model.

Re- of demontabele installaties

Het eerste niveau sluit met name aan op reeds gerealiseerde circulaire projecten. We hebben het dan over het re/-demontabel realiseren van een installatie. In ons pilotproject ligt de focus op de flexibiliteit van de installatie. We ontwerpen de installatie op een wijze dat deze niet aangepast of vervangen hoeft te worden. Het verlengen van de levensduur geldt dan ook voor het totaalontwerp. We voorkomen dat onderdelen met een verschillende levensduur onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. In de pilot wordt tevens rekening gehouden met het hergebruik van reeds aanwezige installatie-onderdelen. Deze benadering is voor iedere installateur, klein en groot, toepasbaar.

‘Bill of Materials’

Met een aantal fabrikanten in het consortium kunnen circulaire producten niet achterblijven. Nu is het realiseren van een circulair product niet van de ene op de andere dag geregeld. U kunt zich voorstellen dat het ontwerpen en bouwen van een volledig circulaire koelmachine, en daarbij voldoen aan de standaarden en garantievoorwaarden, een exercitie is die veel tijd in beslag neemt. Ons vertrekpunt was om allereerst de zogenaamde Bill of Materials op te stellen. Uit welke materialen bestaat een product eigenlijk en in welke hoeveelheden? Dit geeft verrassende inzichten en biedt een fantastisch uitgangspunt om de volgende slag te maken: het uitbannen van materialen die niet recyclebaar zijn.

Circulair businessmodel

Naast de techniek is het business model minstens zo interessant. Vanuit circulariteit bestaat de gedachte dat de producent eigenaar blijft van zijn product. Hij/zij is degene die het beste in staat is een product(-onderdeel) een tweede leven te geven of zoveel mogelijk de gebruikte grondstoffen weer her te gebruiken. Het product wordt dan als een dienst of in een lease- of huurconstructie aangeboden. Naast eigenaarschap is ook een gegarandeerde terugkoopvergoeding een optie.

Samenwerking

Unica Energy Solutions (UES) is een samenwerking aangegaan met Carrier op het gebied van WKO’s en warmtepompen. Vanuit de circulaire gedachte is een overeenkomst tot stand gekomen waarbij Carrier eigenaar blijft van de warmtepomp en warmte en koude gaat leveren aan de ESCo’s van UES. UES levert op haar beurt de warmte en koude door aan de eindgebruikers. Er treedt hierbij een verschuiving op van verantwoordelijkheden. UES koopt niet langer een warmtepomp van Carrier, maar neemt een dienst af.

Andere rol fabrikant

Daarnaast kan Carrier tijdens onderhoudsmomenten nieuwe en betere onderdelen leveren om de levensduur van producten te verlengen of om de energieprestatie verder te verbeteren. Dit komt het gebruik van grondstoffen en het primaire energiegebruik ten goede. Er is Carrier, doordat zij warmte en koude gaan verkopen, meer aan gelegen om de warmtepomp zo efficiënt mogelijk te laten draaien. Op deze wijze ontstaat een ketensamenwerking waarin de relatie opdrachtgever-opdrachtnemer verandert in een partnerschap.

Comfort As a Service

Vanuit de werkzaamheden voor het consortium is de term Comfort As a Service (Caas) ontstaan. Dit gaan we doen vanuit een zogenaamde CoSCo, de Comfort Service Company, afgeleid van de ESCo. We gaan comfort op de werkplek of aan de restauranttafel leveren en afrekenen. En zo bijdragen aan een prettige en gezonde werk- en leefomgeving waarbij er een (consortium van) partij(-en) verantwoordelijk is voor het functioneren. Een bijzondere vorm van ketensamenwerking.

Impact Circulaire Installaties

Het op grote schaal toepassen van circulaire installaties en installatieconcepten gaat een forse impact hebben op de branche. Ik verwacht dat de comfortprestaties van gebouwen significant omhoog zullen gaan. De verschuiving van verantwoordelijkheden heeft organisatorisch een drieledige impact. Het vergt een inspanning op het gebied van garantieverlening en daarnaast komt er een financieringscomponent voor de producent om de hoek kijken. Tot slot zal de verschuiving van uitvoering en onderhoudsomzetten een grote impact hebben op de installateur.

Nieuwe markt

Naast de rolverdeling gaat de grootschalige toepassing van circulariteitsprincipes in de installatiebranche zorgen voor een andere kijk op installatie-onderdelen. Doordat we installaties flexibeler gaan opzetten, ontstaat een tweedehands markt. Bedrijven als New Horizon Urban Mining spelen hier op in. Er is geen sprake meer van slopen maar van ‘minen’ of delven. Ik ben van mening dat zowel het minen als het veranderen van de eigendomssituatie een andere waardering van de installatie-onderdelen teweeg gaat brengen. De waarde van een koelmachine op de helft van zijn levensduur is niet langer de helft van de boekwaarde, maar een aantal draaiuren en daarmee een bepaalde hoeveelheid koude. Daar komt een restwaarde bij voor de aanwezige grondstoffen. In de praktijk zal dit meer zijn dan de boekwaarde.

Pionieren

Deze manier van denken, ontwerpen, realiseren, exploiteren en demonteren zal de eerstkomende vijf jaar nog geen gemeengoed worden. We zijn nog volop aan het pionieren met het realiseren van dergelijke installaties en bijbehorende business modellen. Een vraag die daarbij regelmatig aan de orde komt is: ‘Tegen welke meetlat wordt überhaupt de mate van circulariteit bepaald?’. De architect en opdrachtgever spelen inmiddels in op de vraag naar circulaire gebouwen. Zij zullen, gezamenlijk met de aannemer meer eisen gaan stellen op het gebied van flexibiliteit en demontabel bouwen. Iedere installateur kan hierop inspringen door goed na te denken over de producten die hij gebruikt en de wijze waarop hij ze monteert.

Mentaliteitsverandering

Zolang er geen concrete vraag ontstaat naar gebruikte producten, zullen veel installateurs en leveranciers opteren voor nieuwe producten. Dit biedt meer zekerheid voor het functioneren. Niet iedere koelmachine is tenslotte van een oud omaatje geweest… Toch kunnen we allemaal als installateurs bijdragen aan een mentaliteitsverandering. Denk eens na over welke onderdelen eenvoudig hergebruikt kunnen worden zonder of met een acceptabel verlies aan prestatie en kwaliteit. Door dit te doen kunnen we op ieder niveau helpen om daadwerkelijk circulaire installaties gemeengoed te laten worden in onze branche 

Auteur: Olaf Oosting, Manager Ontwikkeling bij Unica Energy Solutions.