De werkomgeving van de installateur verandert. Eisen op het gebied van duurzaamheid en de verdere inburgering van BIM dwingen de branche om te innoveren. Wat betekent dit voor de rol van de traditionele installateur? De installatiesector verandert in een snel tempo. De branche krijgt een steeds meer innovatief karakter, waarbij de installateur in een vroeg stadium – bijvoorbeeld via BIM – al bij een project wordt betrokken. In de praktijk betekent dit dat de installateur de rol van adviseur toegewezen krijgt. Naast de installatietechnische aspecten zal de installateur gaan adviseren over bijvoorbeeld bouwfysica. Iedereen die een gebouw bezit, is namelijk bezig met het terugdringen van de warmtevraag. De energietransitie schrijft gebouwbezitters voor om zwaar te isoleren. Veranderend binnenklimaat Verbeterde isolatie en een hogere luchtdichtheid hebben ook een keerzijde. Wanneer een gebouw geheel luchtdicht wordt afgesloten, is frisse lucht namelijk geen vanzelfsprekende factor meer. Een gebrek aan goede ventilatie kan leiden tot comfortproblemen, zoals een opeenhoping van warmte en vocht, schimmelvorming en muf ruikende ruimtes. Het binnenklimaat wordt daarom een alsmaar belangrijker onderwerp in het ontwerp van het gebouw. Door deze veranderingen in de markt is een ventilatiesysteem werkend op zonne-energie een welkome aanvulling op de al bestaande ventilatiesystemen. Op basis van zonne-energie Het Solar Star ventilatiesysteem is een mechanische ventilator die op een natuurlijke basis werkt. Met de zon als bron van energie speelt het systeem in op de veranderende eisen op het gebied van duurzaamheid en milieuvriendelijkheid. Het ontwerp van het Solar Star ventilatiesysteem type 2400 voldoet aan de
Auteur: Ruud
Nu de NEN 1087 wordt herzien, gaan er ook stemmen op om het begrip leefzone anders te definiëren. Dat zou verregaande consequenties hebben voor bepaalde ventilatiesystemen. “Vooral systeem C zou worden benadeeld.” De leefzone is het gedeelte van een verblijfsgebied waarbij de ruimte gelegen binnen 1 m van een uitwendige scheidingsconstructie, binnen 0,2 m van een inwendige scheidingsconstructie en hoger gelegen dan 1,8 m boven de vloer buiten beschouwing blijft. Binnen Europa geldt er een eis voor de vergelijking van onderlinge producten die meet op 0,5 meter vanaf de gevel. Een aantal deskundigen zou dit als systeemeis willen laten opnemen in de nieuwe NEN 1087. Een zinvolle wijziging? Jan Verdonck, Specialist New Business bij Jaga denkt van niet. Mensen zetten hun meubels en apparatuur in de praktijk vaak dicht bij de gevel. Het zou dan toch logisch zijn om daar strengere comforteisen te laten gelden? “In deze discussie worden zaken met elkaar verward. De 0,5 m uit de Europese norm geldt voor producten, niet voor systemen. Als je 1 op 1 de eis overneemt in een nieuwe NEN 1087 zonder de meetvoorschriften aan te passen, duw je systemen de markt uit.” Hoe bedoel je? “Je meet dan te veel op een punt dat dicht bij het product zelf ligt. Dat geeft een vertekend beeld van de totale prestaties van het systeem.” Maar varianten met systeem C die werken met roosters voor de toevoerlucht, zorgen in de praktijk toch vaak voor problemen? Er wordt dikwijls geklaagd over tocht, omdat in de
Wellicht hoort u het steeds vaker: koeling van woonhuizen. Bij toepassing van bodemenergie vaak bijkomstig ter regeneratie van de bron, maar ook bij toepassing van bijvoorbeeld lucht/water-warmtepompen. Vaak kan er met een kleine extra investering er basiskoeling gecreëerd kan worden. Maar wat nou als er een WTW ventilatie-installatie naast deze warmtepomp hangt? Bij vrije koeling wordt de buitentemperatuur gebruikt om het huis te koelen. Is bijvoorbeeld de buitentemperatuur lager dan de binnentemperatuur dan kan er door rechtstreeks de buitenlucht naar binnen te ventileren topkoeling gerealiseerd worden. De enige energie die gebruikt zal worden, is die van de ventilatoren. Hierdoor is het rendement van koelen vaak veel hoger dan dat van een lucht/water-warmtepomp. Dit kan vele avonden in Nederland gerealiseerd worden, waardoor ’s nachts de woning koeler gemaakt kan worden en de constructie afkoelt. De isolatie van moderne woningen zorgt er overdag juist weer voor dat deze koeling beter binnen blijft. Maar wanneer er wel mechanische koeling is kan er een probleem optreden. De vrije koeling van een WTW kan weinig inschakelen wanneer de mechanische koeling er al constant voor gezorgd heeft dat de woning op de juiste temperatuur is. Hierdoor wordt wellicht meer energie gebruikt dan nodig bij toepassing van vrije koeling ’s nachts. Regelingen dienen hierop afgestemd te worden. Laat de koeling van een mechanische koeler bijvoorbeeld later inschakelen, zodat de WTW ook zijn aandeel houdt. In de energietransitie moet namelijk niet vergeten worden dat koeling vaak een extra is. Er zal dus extra energie worden gebruikt t.o.v. een
De NEN 1087 is in revisie. In de loop van 2020 zal naar verwachting de vernieuwde versie worden gepubliceerd. Volgens experts Coen Schut van fabrikant Itho Daalderop en Marco Hofman van ISSO gaan de wijzigingen grote gevolgen hebben voor het werk van de installateur. De NEN 1087 is dringend aan vervanging toe. Uit onderzoek en praktijkervaringen blijkt dat de norm niet meer van deze tijd is. Zo initieerde de Nederlandse ventilatie-industrie in de eerste helft van dit decennium een uitgebreid onderzoek naar de ventilatiesystemen Bevindingen In woningen. Schut: “Uit de resultaten van het Monicair-onderzoek kwam naar voren dat: 1. Bestaande ventilatiesystemen niet allemaal dezelfde prestatie kunnen geven. 2. Systemen met een mechanische drijvende kracht op ruimteniveau beter werken. 3. Bewonersgedrag een grote invloed heeft op de werking van de syste- men. 4. Systemen met een mechanische drijvende kracht gecombineerd met sensoren en regeling per ruimte het beste werken. 5. Voldoen aan regelgeving geen garantie is voor goede luchtkwaliteit.” Aanvullingen Hofman vult hem aan: “Het globale beeld van deze onderzoeken is dat met de gebruikelijke ventilatiesystemen in woningen de luchtverversing zo’n 25% van de tijd niet volstaat tijdens aanwezigheid van personen. In met name slaapkamers zien we zelfs uitschieters van circa 40% van de verblijfstijd. Dit terwijl het uitgangspunt in de aangewezen NEN-bepalingsmethode 1087 (2001) is dat dit hooguit 5% bedraagt.” Oorzaken Er zijn verschillende oorzaken aan te wijzen voor de slechte luchtkwaliteit. Schut belicht er twee. “De afgelopen jaren zijn we onze woningen steeds beter gaan isoleren. Daardoor luistert het steeds nauwer met de daadwerkelijke
Aan de oevers van het Spaarne in Haarlem staat een immense hal met een lengte van 110 meter en een breedte van 28 meter. Ooit was hier de machinefabriek van de gebroeders Figee in gehuisvest. Nu fungeert het als bedrijfsverzamelgebouw. Recentelijk onderging een deel van de hal een ingrijpende klimaattechnische transformatie. In 1836 opende de Waddinxveense timmerman Hendrik Figee een kistenfabriek. Figee koos voor een locatie in Haarlem aan het Spaarne. Een slimme zet, want de lokale economie had net weer de weg naar boven gevonden. Haarlem had na de Gouden Eeuw een lange periode van achteruitgang gekend. Door de opening van de eerste spoorwegverbinding van Nederland tussen Amsterdam en Haarlem in 1839 en de komst van nieuwe industrie groeide de stad in een rap tempo naar de 50.000 inwoners, meer dan in de glorieuze jaren van de 17e eeuw. En die groei zette door dankzij de bloei van bedrijven als machinefabriek Figee, de chocoladefabriek Droste, de drukkerij Enschedé, de scheepswerf Conrad en de spoorrijtuigenfabriek Beijnes. Bedrijfsverzamelgebouw Nazaten van Figee openden in 1914 een nieuwe bedrijfshal aan het Spaarne. De onderneming had zich inmiddels gespecialiseerd in de bouw van hefkranen, heimachines en baggermolens. In de jaren 30 leed ook Haarlem onder de slechte economie en na de Tweede Wereldoorlog verdwenen de grote industriële bedrijven uit de stad. Haarlem werd een stad van diensten, scholen en overheidsinstellingen. Figee verhuisde rond de eeuwwisseling naar Amsterdam en ging in 2005 failliet. De voormalige machinefabriek begon in 2009 een tweede leven als bedrijfsverzamelgebouw. Verduurzaming
Veel gebouw- en woningeigenaren zijn – in het kader van de energietransitie – bezig met het terugdringen van de warmtevraag. Zwaar(der) isoleren maakt daarvan een belangrijk onderdeel uit. Maar wanneer een gebouw of woning geheel luchtdicht wordt afgesloten, is frisse lucht geen vanzelfsprekende factor meer. Gebrek aan goede ventilatie kan dan leiden tot comfortproblemen. Maar wat is goed ventileren? In de praktijk blijkt dit nogal eens fout te gaan. Eén van de artikelen in deze uitgave laat hiervan praktijkvoorbeelden zien. Ze zijn afkomstig van Wout Schouwstra, werkzaam bij een ventilatiespecialist. Slechte installaties bestaan er volgens hem niet: “Maar wel slechte toepassingen.” Schouwstra benadrukt dat dit een verantwoordelijkheid is van iedereen, van fabrikant tot en met gebruiker. Uit de overige artikelen in deze uitgave over ventilatie blijkt dat ook wel. Zo laten wij interieurarchitecte Evelien Koekkoek aan het woord. Zij werkt regelmatig samen met installateurs en vindt dat er op het gebied van ventilatie nog grote stappen zijn te zetten. “Uit onderzoek is gebleken dat de binnenlucht vaak 10 keer ongezonder is dan de buitenlucht.” Ventilatie is dus niet alleen actueel maar ook essentieel.
Een opdracht wil je niet altijd afslaan, maar soms kom je tijd en handjes tekort. Het Vloerverwarming Totaalconcept van Wasco is er voor jouw gemak! Wasco en Henco dragen zorg voor het complete traject van offerte, projectopname, legplan tot montage en wanneer gewenst inregeling. Dit allemaal met het kwaliteitsmateriaal van Henco. Geen vloerverwarmingsproject is hetzelfde, dus elk project vraagt zijn eigen nauwkeurige benadering. Energiebewust verwarmen en/of koelen Op basis van de wensen van jouw opdrachtgever wordt een systeemvoorstel uitgewerkt. Een vakkundig verlegteam zal op professionele wijze het vloerverwarmingssyteem monteren en met systeemgarantie en ingenieursverzekering opleveren. Daarnaast kies je met het brede assortiment vloerverwarmingssystemen, verdelers en regelingen van Henco voor energiebewust verwarmen en/of koelen. Je hebt er geen omkijken naar Besteed jij het totale vloerverwarmingsproject uit, dan hoef jij je niet druk te maken over voorraad, planning en leveringen. Alles wordt compleet en op tijd bij de legploeg geleverd. Maak je geen gebruik van dit totaalconcept? Ook dan zijn er geen zorgen. Wasco zorgt ervoor dat jij de juiste artikelen op het juiste moment op de juiste plaats ontvangt. Zo heb jij er geen omkijken naar. Meer informatie Weten wat je van het Vloerverwarming Totaalconcept kunt verwachten? Ga naar wasco.nl/projecten
Het duurzame RIHO ventilatie-vloerverwarmingssysteem verwarmt en koelt met één geïntegreerd klimaatsysteem in de vloer. Ideaal i.c.m. bijvoorbeeld een warmtepomp. Het resultaat is een constantere temperatuurbalans en hoger gevoelscomfort. De betere luchtcirculatie verhoogt de luchtkwaliteit. Bovendien bespaart het energie, is zeer duurzaam, ook betreft het materiaalgebruik. Het hart van de RIHO-ventilatievloer bestaat uit een ventilatie basisplaat. De verwarmingsleidingen worden hierop gemonteerd. Onder de ventilatieplaat wordt de lucht mechanisch ingeblazen. De lucht wordt verwarmd of gekoeld door de vloerverwarming/vloerkoeling en verlaat de vloer via lijnroosters. De ventilatievloer kan op vrijwel iedere installatie worden toegepast. Het klimaatsysteem is geschikt voor zowel nieuwbouw als renovatie. Bij gebouwen met een groot glasoppervlak realiseert de ventilatievloer een structureel beter binnenklimaat. In gebouwen waar standaard WTW-kanalen niet in bestaande plafonds kunnen worden aangebracht, zijn forse energiebesparingen haalbaar, ten opzichte van traditionele systemen. Daarnaast is de ventilatievloer zeer geschikt voor projecten met WTW. Het resulteert in een hoger rendement op de inblaaslucht en verhoogt het comfort. Informatie: RIHO Climate Systems BV (0575) 55 59 99 info@rihoclimatesystems.nl www.rihoclimatesystems.nl
Chris Zijdeveld voorzag al in de jaren 70 Schiedam van energiezuinige en comfortabele huizen. Later was hij als adviseur betrokken bij vele vernieuwende projecten. Zijdeveld is niet alleen vertrouwd met overheidsbeleid en duurzaam ontwerpen, maar geeft ook advies over de toepassing van innovatieve producten. Hoewel hij inmiddels de 70 is gepasseerd, houdt Zijdeveld er het werkethos op na van een 30-jarige. Als adviseur is hij nog volop betrokken bij de verduurzaming van Nederland. Door zijn rijke ervaring kan hij niet alleen ontwikkelingen in de bouw en installatiesector in perspectief plaatsen, maar ook langjarige trends signaleren die de toekomst van onze branche zullen bepalen. En, vanuit die trends de vertaalslag maken naar de keuze en toepassing van producten en systemen in de alledaagse werkpraktijk van de kleine en middelgrote installateur. Gaten dichten “In 1974, net wethouder, keek ik uit op een kale vlakte, waar ooit het oude centrum van Schiedam stond. Als wethouder had ik dat geërfd. Daarop was een bouwproject in uitvoering met grote raamvlakken in enkel glas. Ik ging formeel buiten mijn boekje en veranderde dat in dubbel glas. Destijds dacht men dat de cv-gasverwarming het koudeverlies wel zou compenseren. Gedachten over comfort en de negatieve invloed van koude (raam)vlakken waren geen gemeengoed. En zijn dat nog steeds niet. Het idee dat de installatie het suboptimale ontwerp wel compenseert, is nog steeds tekenend voor de positie waarin de installateur vaak terecht komt. Hij mag steken ophalen die projectontwikkelaar, architect en bouwer hebben laten vallen. Balansventilatie met wtw Later kwam
Itho Daalderop gaf eind november een sneak preview aan een selecte groep klanten van haar nieuwe WTW-unit, de HRU 400. Het is een unit voor woningen en appartementen die een grotere capaciteit vragen. Het productengamma van de fabrikant op WTW-gebied is daarmee compleet. Op de VSK 2020 wordt deze unit, met een debiet van 400 m3/h bij 200 Pascal, voor het eerst aan het grote publiek getoond. Begin kwartaal 2 start de productie. “Het uitgangspunt voor de ontwikkeling van de nieuwe HRU 400 was een kwalitatief hoogwaardige WTW-unit voor een goede prijs”, vertelt Jimmy Onstenk, Category Manager Ventilation bij Itho Daalderop. “Met een rendement van 95,5%, een slimme opbouw van de unit en het gebruik van EPP als basisbestandsdeel zijn wij daarin geslaagd. Bovendien is het geluid van de unit naar de woning zeer laag: slechts 55 dB(A), op het werkpunt van 400 m3/h bij 100 Pascal.” Plaatsingsgemak Kenmerkend aan de WTW-unit is volgens Schut het installatie- en servicegemak. “Met een gewicht van 22,5 kg is het een licht toestel. Hij heeft unieke plaatsingsmogelijkheid direct op de grond. De voorgemonteerde droogsifon met flexibele aansluitslang kan zowel naar links of rechts gedraaid worden. De WTW-unit plaatsen, kanalen en condensslang monteren en stekker erin. Plaatsing van de unit op pootjes en aan de wand behoort uiteraard ook tot de mogelijkheden. De HRU 400 is smal van stuk met een breedte van slechts 58 cm. Het gemak wordt verder vertaald met één unit geschikt voor meerdere toepassingen.” Drie behuizingsdelen De WTW-unit is opgebouwd