Auteur: Ruud

Duurzaam comfort: aandacht voor goede isolatie en glas

Duurzaam comfort: aandacht voor goede isolatie en glas

In het afgelopen jaar heeft de gasprijs een recordhoogte bereikt, waardoor veel Nederlanders fors meer aan hun energiekosten kwijt zijn. Per 1 januari 2023 trad daarom het tijdelijke prijsplafond voor gas en elektriciteit in werking. De overheid probeert hiermee de lasten voor de hoge energierekening te verlichten. Door de huidige ontwikkelingen versnelt het draagvlak voor de energietransitie en de zoektocht naar duurzame alternatieven. Een goede optie om je aardgasverbruik te verlagen is overstappen van een cv-ketel met radiatoren naar een warmtepomp met vloerverwarming. Zo’n overstap kun je niet zomaar doen. Zo moet altijd worden begonnen met controleren of de woning of gebouw wel is voorzien van goede isolatie. Zo niet dan moet dit als eerste worden aangepakt. Indien dit niet wordt gedaan, zal de warmtepomp een veel lager rendement realiseren en zullen de energiekosten alsnog hoog uitvallen. Daarnaast zal het gerealiseerde comfort laag zijn omdat er met name bij glasoppervlakken sprake is van koudestraling en of koudeval als de buitentemperaturen laag zijn. Bewoners/gebruiker ervaren het klimaat als onbehaaglijk terwijl de ruimtetemperatuur wel voldoet aan de ingestelde waarde. Door eerst goed te isoleren en met name glas toe te passen met een hoge isolatiewaarde (HR++) zal een hoog rendement van de warmtepomp worden gerealiseerd met als gevolg een verlaagde gasrekening en een prima comfort. Binnen NVKL, de vereniging van koeltechnische bedrijven, hebben de NVKL-erkende installateurs alle kennis en ervaring in huis om hierin te adviseren. Zij zijn volledig op de hoogte van de laatste ontwikkelingen op het gebied van duurzame warmtepompen

Nieuw Handboek

Nieuw Handboek

Het PvE Gezonde Woningen is vanuit Binnenklimaat Nederland door de TU Eindhoven, BBA Binnenmilieu en TNO ontwikkeld. Hiermee heeft de bouwsector na PvE’s voor kantoren en scholen nu ook een heldere richtlijn om een gezond binnenklimaat in woningen te realiseren. Een belangrijk deel van alle verontreinigende stoffen die we inademen, komt uit binnenruimtes zelf. Denk aan het fijnstof dat vrijkomt bij het koken. Dat is zorgelijk, aangezien mensen gemiddeld 90 procent van hun tijd binnen doorbrengen. Maar niet alleen luchtkwaliteit, ook voldoende daglicht, een stille slaapkamer en een effectief instelbare temperatuur zijn hierbij van belang. Een ongezond binnenklimaat heeft impact op de gezondheid en productiviteit van mensen en kan onder meer leiden tot luchtwegklachten, astma, slaapproblemen, concentratieverlies en hart- en vaatziekten. Door een gezond binnenklimaat in woningen te realiseren, wordt het risico op deze gezondheidsklachten verminderd. Hoe werkt het PvE? In de richtlijn zijn prestatie-eisen op de gebieden lucht, klimaat, licht en geluid geformuleerd. Deze vier thema’s zijn uitgesplitst naar drie ambitieniveaus: klasse A, klasse B en klasse C. Deze verschillende classificaties geven op een laagdrempelige manier inzicht in de gezondheidskwaliteit en bijbehorende eisen voor een woning per gebied. Zo voldoet een woning met klasse C bijvoorbeeld op het gebied van luchtkwaliteit, aan de kwaliteitseisen van het door de overheid opgestelde Bouwbesluit. Klasse B gaat een stap verder en hanteert eisen waarmee de gezondheid van het binnenklimaat – in dit geval van de luchtkwaliteit – als ‘goed’ te kwalificeren is. Dit is met name voor nieuwbouwwoningen en grootschalige renovatieprojecten interessant.

ISSO-publicatie 72

ISSO-publicatie 72

De verouderde kennis uit de ISSO-publicatie 72 ‘Ontwerpen van individuele en kleine elektrische warmtepompsystemen voor woningen’ heeft een lang verwachte update gekregen. Vanuit de markt steeg de vraag naar geactualiseerde kennis voor het ontwikkelen, realiseren en onderhouden van grondgebonden warmtepompinstallaties. ISSO-publicatie 72 behandelt het ontwerp van individuele en kleine elektrische warmtepompsystemen voor de woningbouw. De eerste conceptversie voor een grote herziening, daterend uit 2013, werd door de invoering van BRL 6000-21 in 2014 nooit gepubliceerd. Wel werd de opgedane kennis gebruikt voor het in 2017 gepubliceerde Kleintje grondgebonden warmtepompinstallaties in woningen. Gezien de groei bij nieuwbouwwoningen en toenemende vraag naar grondgebonden warmtepompinstallaties bevestigt ISSO nu de komst van een geüpdatet ISSO-publicatie 72. Deze zal voornamelijk ingaan op het ontwerpen en dimensioneren van de warmtepompinstallatie. Tevens geeft deze publicatie handreikingen voor de start van een project (Programma van Eisen) en de uitwerkings-, realisatie- en beheerfase. Informatie vertaald naar nu “Na jaren van telkens kleine updates, was het nu tijd voor een grote herziening. Mede door het feit dat de drie systemen die we in de oorspronkelijke 2005-versie behandelde inmiddels achterhaald zijn”, vertelt Jos de Leeuw, senior specialist en projectcoördinator bij ISSO. “Dat hebben we nu teruggedraaid naar één systeem; het bekende warmtepompsysteem met een bodemwarmtewisselaar, een boilervat in of naast de warmtepomp en passieve koeling. Veel van de kennis in ISSO 72 geldt overigens ook voor het lucht/water-warmtepompsysteem dat ISSO-publicatie 98 ‘Lucht/water-warmtepompen in woningen’ behandelt. Deze publicatie wordt volgend jaar herzien, maar krijgt dus nu al een addendum met betrekking tot

Circulariteit

Circulariteit

Circulariteit en installaties zou je op dit moment nog niet kunnen omschrijven als een gelukkige combinatie. Maar daar gaat op korte termijn verandering in komen, dat kan namelijk niet uitblijven. Vanuit mijn werk als duurzaamheids- en installatieadviseur bij Merosch ben ik onderdeel van de TVVL-expertgroep Circulaire Installaties. Met deze expertgroep zijn wij afgelopen september op fabrieksbezoek geweest bij een tweetal leveranciers van luchtbehandelingskasten, namelijk Systemair en Orange Climate Verhulst. LBK’s Het was ontzettend interessant om het bedrijfsproces en de werkwijze in de fabrieken van dichtbij mee te maken. Wat me vooral is bijgebleven van deze fabrieksbezoeken is dat leveranciers genoeg kansen zien om binnen de luchtbehandelingssector meer circulair te gaan opereren. Zo bieden beide partijen al tweedehands luchtbehandelingskasten aan. De LBK’s worden eerst gereviseerd en daarna opnieuw op de markt gebracht. Voordelen Afhankelijk van de leeftijd en de specificaties van de LBK, lever je vaak wel wat in op de energie-efficiëntie, maar dat kan worden geminimaliseerd door de LBK’s die een capaciteit hadden van 20.000 m3/h in hun ‘nieuwe leven’ te laten draaien op bijvoorbeeld 12.000 m3/h. Daarbij stimuleer je tevens circulair materiaalgebruik door een gerefubishde LBK aan te schaffen als afnemer. Overigens geeft de leverancier garantie en is de levertijd van een dergelijke LBK zeer interessant. Waar (onderdelen van) nieuwe LBK’s op dit moment een lange levertijd hebben, kan een gereviseerde LBK vaak sneller worden geleverd. Onderhoud Als installateur hoef je ook niet wakker te liggen over mogelijk extra beheer en onderhoud van een gereviseerde LBK. De essentiële en

Volop duurzaamheid

Volop duurzaamheid

Duurzaam is al meer dan een decennia een veelgehoord woord in ons vakgebied. Maar pas de laatste jaren zien we die duurzaamheid echt in de volle breedte van de samenleving terug. Hoe dat komt? Zoals altijd is het financiële plaatje een beslissende factor. Enerzijds zijn we door de initiële ontwikkelingsfase heen en worden duurzame producten steeds betaalbaarder. Anderzijds zorgen de sterk gestegen energietarieven ervoor dat het financieel aantrekkelijker is om duurzaam te verwarmen of koelen. Het maakt eigenlijk ook niet uit wat de achterliggende redenen zijn, zolang we maar massaal overschakelen op duurzaam zodat ook generaties na ons nog een leefbare toekomst hebben. De tijd zal ons leren of we daarin uiteindelijk zullen slagen. Een belangrijke rol in dit proces is weggelegd voor de installatiebranche. De branche moet komen met duurzame alternatieven en deze ook nog eens allemaal installeren. Een hele opgave weliswaar, maar daarin lijkt de weg te zijn gevonden. Warmtepompen, LT-radiatoren, infraroodpanelen, PCM’s, wandverwarming…het wemelt inmiddels van de duurzame oplossingen. Nu alleen nog genoeg ‘handjes’ zien te vinden.

Finishing touch

Finishing touch

De vraag naar warmtepompen is het afgelopen jaar wereldwijd verzeventienvoudigd. Verduurzamen is nu echt ‘hot’. Positief nieuws dus, maar die exploderende vraag heeft ervoor gezorgd dat er een tekort is aan grondstoffen en productiecapaciteit. Aan dat laatste werken de fabrikanten volop, bijvoorbeeld door de productiefaciliteiten van aircosystemen steeds meer in te zetten voor warmtpompsystemen of productiecapaciteit uit te breiden. Fabrikanten gaan er ook steeds meer toe over hun producten en/of onderdelen in Europa te produceren. Maar iedere fabrikant is natuurlijk net zo afhankelijk van zijn leveranciers verderop in de supply chain. Als een fabriek mist nog 2% mist door die ene ontbrekende component, dan heb je feitelijk geen product. En dat wreekt zich nu in de bouwsector, waarin volop duurzaam wordt gebouwd maar de ‘finishing touch’ (zoals een warmtepomp) op zich laat wachten. De verwachting is dat pas over een jaar de productieketen weer op het niveau van de vraag zit. Aanbestedende partijen zouden daarom transparanter naar hun opdrachtgevers moeten zijn. De tijd dat je kon zeggen dat je volgende maand tachtig systemen nodig hebt, bestaat (even) niet meer.

Bijzondere projecten

Bijzondere projecten

Elk nieuwbouw- of renovatieproject ondergaat tegenwoordig een verduurzamingslag. De bouwmarkt is in dat opzicht in een relatief korte tijd sterk veranderd. De energietransitie maakt overuren. Het gaat dan om meer dan alleen het standaard installeren van het zoveelste warmtepompje. De hier beschreven projecten laten dat duidelijk zien. Kazerne als warmtebatterij Fort Isabella, oorspronkelijk een verdedigingswerk van ’s-Hertogenbosch en later een kazerne, stapt over op een gasloos verwarmings- en koelsysteem. Op het 10 hectare grote terrein (zie foto hierboven) wordt momenteel een nieuwe samenleving gerealiseerd, waar wonen, werken, educatie en recreatie samenkomen. Samen met OVVIA en Van Hout Installateurs en adviseurs heeft de Isabella Groep enkele jaren geleden een 2-staps strategie bedacht om het gasloze verwarmings- en koelingssysteem te realiseren. Ten eerste zijn alle bestaande (deels monumentale, meer dan honderd jaar oude) gebouwen geïsoleerd naar energielabel A of hoger. Daarnaast is op het terrein een netwerk van warmte en koude leidingen aangelegd die alle gebouwen verbindt met de (elektrisch aangedreven) energiecentrale. Hierdoor werkt het terrein als een warmtebatterij; in de zomer wordt overtollige warmte van de gebouwen opgeslagen in de grond en in de winter wordt dit opnieuw gebruikt. In de tussenseizoenen kan overtollige energie op de ene plek direct worden hergebruikt op een andere locatie. Door het ontwerp van het systeem kan dit zeer efficiënt gebeuren. De benodigde elektriciteit voor het systeem en het terrein wordt grotendeels geleverd door meer dan 1800 PV-panelen. Het terrein gaat hiermee van meer dan 1.800.000 m3 gasverbruik per jaar in het verleden (2004) naar

Veiligheidsladder

Veiligheidsladder

Sinds 1 januari 2022 hebben bedrijven in de techniek te maken met de nieuwe afspraak Veiligheid in Aanbestedingen (ViA), die hen bij aanbestedingen verplicht tot het hebben van een kwalificatie op de Veiligheidsladder. Vóór invoering besteedde ArboTechniek de nodige aandacht aan dit onderwerp. Nu – ruim een halfjaar na de invoering van de ViA – is het tijd om eens de balans op te maken. Hoe vergaat het de bedrijven? Waar loopt men tegenaan? En wat zijn de voordelen? Een enthousiaste bedrijfsleider vertelt. Werkvoorraden, personeel, processen, opdrachtgevers. Als bedrijfsleider bij de Siers Groep heeft Egon Teunissen (foto) veel op zijn bord liggen. “Maar voor mij is de rode draad veiligheid.” Egon werkt al dertig jaar in de ondergrondse infra en kwam in die jaren vaak in aanraking met het thema veiligheid. “Ik was er al mee bezig toen het nog in de kinderschoenen stond. Vroeger was veilig en gezond werken namelijk echt een ondergeschoven kindje. Financiën stonden toen voorop. Tegenwoordig beseft men dat kwaliteit en veiligheid topprioriteit verdienen, en dat investeringen hierin óók tot betere bedrijfsresultaten leiden.” Veiligheid in het DNA Wie met Egon praat, merkt al gauw dat veiligheid in zijn DNA zit. En daar komt sinds enige tijd óók de Veiligheidsladder (SCL) bij kijken. “Mijn werkwijze past goed bij dit nieuwe veiligheidssysteem. Er is aandacht voor thema’s als gedrag, het individu, plezier, teamspirit, proces. Want voor mij is de sociale veiligheid even belangrijk als de fysieke veiligheid. Dat mensen zich prettig voelen, elkaar durven aan te spreken, dat

Vakman up-to-date

Vakman up-to-date

Een nieuw Handboek Zonne-energie is geen overbodige luxe. In een constant veranderende markt zijn er vele ontwikkelingen die herziening van deze kennis noodzakelijk maakte. Denk aan certificering, nieuwe eindtermen en aanpassingen in NEN 1010 en NEN 7250. Nog niet zo lang geleden waarschuwden inspecteurs in de media dat de kans op onveilige zonnestroominstallaties toeneemt, door toedoen van onbekwame monteurs en zelfs beunhazen. Buiten het feit dat opdrachtgevers zorgvuldig moeten nagaan of vakmensen de juiste kennis hebben – bijvoorbeeld via een erkenning – moeten vakmensen hun kennis up-to-date houden. Met het nieuwe Handboek Zonne-energie, dat ISSO eind november publiceerde, hebben zij hiervoor een hulpmiddel in handen. Drie disciplines De kennis in het Handboek Zonne-energie omvat drie onderliggende disciplines: zonnestroom (PV), zonnewarmte (zon thermische) en bouwkundige integratie. Dit zijn dezelfde disciplines die in de nieuwe NEN 1010 (Elektrotechnische installaties voor laagspanning) en NEN 7250 (Zonne-energiesystemen, Integratie in daken en gevels – bouwkundige aspecten) zijn verwerkt. Ontwikkelingen in de markt Naast de eerdergenoemde ontwikkelingen in de markt maken ook het nieuwe Bouwbesluit, de nieuwe erkenningsregeling Zonnestroom van InstallQ, en diverse nieuwe technieken en toepassingsvormen van zonne-energie een geactualiseerd handboek noodzakelijk. De editie bevat dan ook alle kennis over zonne-installaties, vanaf het ontwerp tot en met de inspectie. Kennis over zonnestroom en zonnewarmte Naast het nieuwe Handboek lanceert ISSO tegen het einde van dit jaar en begin volgend jaar ook twee nieuwe ‘Kleintjes’ voor het werken aan zonne-energiesystemen. Het huidige Kleintje Zonne-energie ondergaat een uitgebreide actualisatie en zal ook worden gesplitst in een Kleintje

Energieprijzen

Energieprijzen

In dit artikel legt Ron Bosch, adviseur en HBO-hoofddocent Installatietechniek uit waarom de huidige energieprijzen medebepalend zijn bij de keuze voor verwarmingsoplossingen. Daarbij gaat hij uitgebreid in op het verschil tussen COP en SCOP. Veel mensen menen dat de huidige energieprijzen ongunstig uitpakken voor warmtepompen. Maar is dat wel zo? We nemen al zoveel aan in ons land, zeker als we kijken naar de huidige op hol geslagen energiemarkt. Laten we eens een kijkje nemen in de wazige wereld van energie, warmtepompen en gasgestookte systemen. Warmtepomp Een warmtepomp kan beschikbare warmte uit de omgeving van een lage temperatuur opvoeren tot de gewenste hogere temperatuur. De warmtepomp kan de warmte gebruiken uit bijvoorbeeld de bodem, grondwater, oppervlaktewater, afvalwater, ventilatielucht en uit de buitenlucht. Een warmtepompinstallatieconcept bestaat uit een warmtebron, de pomp en het warmteafgiftesysteem. De warmtepomp zelf bestaat uit een compressor, condensor, expansieventiel en een verdamper. Werking In dit gesloten systeem circuleert een koelvloeistof. Deze vloeistof onttrekt warmte aan de bodem of luchtwarmtewisselaar en wordt dampvormig. De damp wordt vervolgens door een compressor samengeperst, waarbij de druk stijgt. Dat geldt ook voor de temperatuur. De warmte wordt als de damp condenseert afgegeven aan de boiler of het verwarmingssysteem. Bij het expansieventiel wordt de koelvloeistof in druk en in temperatuur verlaagd, waarna de warmtepompcyclus opnieuw begint. Bron Zo onttrekt de lucht/water warmtepomp gratis omgevingsenergie aan de buitenlucht om verwarmingswater te verwarmen. De warmtepomp verwarmt het water tot ca 55°C. Met andere woorden: de warmtepomp zet laagwaardige warmte om in hoogwaardige warmte voor