Auteur: Ruud

Living Lab 040

In Eindhoven verrijzen de komen­de jaren 119 experimentele wo­ningen. Ze zijn onderdeel van Living Lab 040, een broedplaats voor technische en sociale innovatie. IZ sprak met professor Jos Lichtenberg, die nauw betrokken is bij het initiatief. Er was al een gigantisch woningtekort, maar door de aanhoudende migratie wordt het probleem nog nijpender. Waar moeten al die mensen wonen? Met name de grote steden zien zich ge­- steld voor een moeilijke opgave. Een van de opties die veel weerklank vindt, is om steden te ‘verdichten’, dat betekent in de praktijk efficiënter gebruik maken van de urbane ruimte die voorhanden is. Oorsprong In dat kader had de stad Eindhoven wel oren naar een locatie waar volop ge-experimenteerd kon worden met nieuwe woningen en de sociale context. Des te meer omdat het om een langdurig project gaat. “In de bouw zien we vaak dat leereffecten nauwelijks blijven hangen, omdat er bij iedere opgave nieuwe bouwteams worden samengesteld en door budgettaire overwegingen regelmatig onderdelen van het ontwerp sneuvelen. Met een initiatief als Living Lab 040 waarbij tijdsdruk achterwege is, geen winstoogmerk speelt en waar je fouten mag maken en daardoor sneller leert, voorkomen we dit probleem,” vertelt Lichtenberg. 119 woningen Living Lab 040 huurt de grond voor een periode van 15 jaar van de gemeente Eindhoven. De komende jaren verschijnen er 119 experimentele woningen. Het gaat om verschillende woningtypen. Er worden zowel bouwkundige als installatietechnische innovaties getest, van biobased materialen tot geïntegreerde installatieconcepten. Leidingen In één project (Ferlem) worden woningen opgetrokken met panelen waarin

Hoe computers helpen bij duurzame energie

De robot in de installatietechniek? Je hebt gelijk beelden in je hoofd. Star Wars in de meterkast maar dan anders. Beelden genoeg en misschien ook wel wensen. Maar de realiteit is dat de opkomst van kunstmatige intelligentie (AI) in de energiesector daar geen uitzondering op is. Een van de meest veelbelovende toepassingen van AI in de energiesector is robotische energieopslag. Hierbij worden slimme computers ingezet die leren van wat er gebeurt op energiegebruik en wat anders kan. Een groot voordeel van deze slimme aanpak is dat het ons helpt om beter om te gaan met wanneer we energie nodig hebben en wanneer die beschikbaar is. Een ander voordeel is dat AI kan helpen om batterijen langer te laten meegaan. De slimme computer kan in de gaten houden hoe goed de batterijen werken en op tijd problemen ontdekken. Ook bij zonne- en windenergie, die afhankelijk zijn van het weer, kan AI van pas komen. De slimme computers gebruiken bijvoorbeeld weersvoorspellingen om te bedenken hoeveel energie we kunnen verwachten en sturen dan apparaten en installaties aan om deze energie op dat moment te gebruiken of juist energie op te slaan. Zo kunnen we beter gebruikmaken van de energie die we opwekken uit zon en wind en hoeven we minder gebruik te maken van fossiele brandstoffen. Hoewel dit allemaal veelbelovend klinkt, zijn er wel uitdagingen, zoals de veiligheid en privacy van data, en de integratie van AI in bestaande infrastructuur. Er moeten kaders en beleid komen om dat te kunnen borgen. Maar één

Marktgerichtheid loont

Om zakelijk succesvol te zijn, is het noodzakelijk om ontwikkelingen in de markt goed in de gaten te houden. En dat is meer dan een beetje volgen van technologische ontwikkelingen en wet- en regelgeving. Ook geopolitieke ontwikkelingen of een pandemie zoals corona kunnen invloed hebben op jouw bedrijf. Kijk maar eens naar de ontwikkeling van de gasprijs na de inval van Rusland in Oekraïne, waardoor de vraag naar warmtepompen is gestegen. Deze oorlog heeft bovendien invloed op de prijs van grondstoffen, de levering daarvan en leverproblemen van materialen. Het conflict drijft prijzen op en zet marges onder druk. En nu de economie weer wat trager gaat, merken heel wat bedrijven dat afnemers eerst hun opgebouwde voorraden opmaken, voordat ze opnieuw gaan bestellen. En dat doen ze dan ook nog in lagere hoeveelheden. Want de voorraad mag niet meer zo snel oplopen. En zelfs ontwikkelingen in de bevolkingsgroei en -samenstelling hebben invloed op jouw bedrijf. Kijk maar eens naar de krapte op de arbeidsmarkt en de moeite die veel bedrijven hebben om aan gekwalificeerde medewerkers te komen. Deze en andere ontwikkelingen hebben dus ook invloed op jouw bedrijf. Je kunt er je kop voor in het zand steken of er juist iets mee gaan doen. En dat laatste is verstandiger dan wegkijken. Want als je de ontwikkelingen op de markt goed kent, kun je daar met jouw bedrijf beter op inspelen. De mate van marktgerichtheid is daarom naast vakkennis en kunde een belangrijke factor voor het succes van jouw bedrijf. Dat

Duurzaam tapwater

Zeker 40 tot 70 % van de energie die nodig is voor het opwarmen van tapwater, is eenvoudig terug te winnen. Dat zegt Luuk Dijkhuis van de Vereniging Duurzaam Tapwater Nederland. Volgens de kersverse voorzitter moeten we nu stappen zetten, want “het doucheputje is het grootste energielek in de woning.” De Vereniging Duurzaam Tapwater Nederland bestaat nog maar kort. Volgens voorzitter Dijkhuis was de oprichting broodnodig. “De afgelopen decennia heeft de focus gelegen op energie-efficiënte verwarming, isolatie en het beperken van transmissieverliezen van woningen. Op die terreinen zijn aansprekende resultaten geboekt. Maar de aandacht voor tapwater is daarmee wel achtergebleven.” NTA 8800 Ter illustratie wijst Dijkhuis onder andere op de NTA 8800 waarin slechts een COP van 1 wordt gevraagd voor het toestel dat warm tapwater maakt en er weinig aandacht is voor de wijze waarop de productie van warm tapwater plaatsvindt. En dat terwijl in de nieuwbouw inmiddels 50 % van het energiegebruik gaat naar de productie van warm tapwater, “want we douchen vaker en langer”. Omslag Er is een omslag nodig. Het zou al flink helpen als de installateur vaker de klant attendeert op mogelijkheden om energie te besparen bij de productie van warm tapwater. Helaas gebeurt dat nog maar zelden, merkt Dijkhuis. “Ik zie desondanks wel een groei van het aantal douche-wtw’s en warmtepompboilers dat wordt afgezet.” Leden De Vereniging Duurzaam Tapwater Nederland telt op het moment 6 actieve leden: AB Sales & Trade, ACO, Itho Daalderop, Technea, QBlue en Luxor. “Daarnaast hebben zich onlangs 3 potentiële

Energietransitie van luchtverwarming

In de bestaande woningbouw komt nog regelmatig luchtverwarming voor. In verband met de energietransitie kan dit voor uitdagingen zorgen. Er kan een lucht/water-warmtepomp geplaatst worden, maar vaak zijn de warmtewisselaars in de bestaande luchtverwarming niet geschikt voor lagetemperatuurverwarming. De gok kan genomen worden om te kijken of de warmtepomp het nog warm krijgt, ook door wellicht aanvullende isolatiemaatregelen. Wanneer dit echter niet werkt, zal er niet alleen een nieuwe warmtepomp geplaatst moeten worden, maar zal ook de luchtverwarmer vervangen moeten worden voor een nieuw product dat wel geschikt is voor lage temperaturen. Dit zorgt wel voor een extra investering naast de warmtepomp. Of is het wellicht beter om toch van luchtverwarming afstappen? Ook dit zorgt voor een stevige extra investering. Er is namelijk nog geen distributiesysteem met water in de woning aanwezig. Deze zal dus geheel nieuw aangelegd dienen te worden. Een andere oplossing is om de luchtverwarming te vervangen door een lucht/lucht-ventilatorconvectorwarmtepomp (fancoil-unit). Hiermee kan de luchtverwarmer één op één uitgewisseld worden voor een elektrische oplossing; er zal wel voor het tapwater nog een aanvullende installatie benodigd zijn. Deze lucht/lucht-warmtepomp heeft als voordeel dat de investering relatief gezien meestal lager is. Nadeel is dat er geen subsidie op verleend wordt. Bovendien hebben deze ventilatorconvectoren een hoger luchtdebiet dan de gemiddelde luchtverwarmer om hetzelfde verwarmingsvermogen te kunnen leveren, wat geluidsklachten in kanalen of bij roosters op kan leveren. Er zijn dus diverse mogelijkheden voor dit soort woningen qua verduurzamen. Uiteindelijk zal de oplossing altijd afhangen van de woning en de

Samen de energietransitie versnellen

De energietransitie brengt voor installateurs, die overschakelen van cv-ketels naar elektrische en hybride warmtepompen uitdagingen met zich mee die vooral te maken hebben met kennis en tijd. Door tijdgebrek komt men in een spagaat terecht, omdat er te weinig aandacht besteed kan worden aan het opdoen van kennis van vaak gecompliceerde warmtepompinstallaties. Terwijl men zich maar al te goed realiseert dat de vraag naar duurzame verwarmingsoplossingen steeds groter wordt. Hoe kun je dit nu tegengaan en de installateur helpen de energietransitie een impuls te geven? Een belangrijke rol hierbij is weggelegd voor fabrikanten van warmtepompen om het kennisniveau te verhogen en de installatietijd te verkorten en zo de transitie aan te moedigen en te versnellen. De ondersteuning richt zich met name op het optimaal installeren, inregelen en monitoren van de warmtepomp. Diverse vooraanstaande fabrikanten openen opleidingscentra, waardoor aanbod en leercapaciteit fors worden verhoogd. Daarnaast zijn er initiatieven ontwikkeld gericht op monitoring en beheer op afstand van verwarmingsoplossingen. Met digitale platformen kan er op afstand worden meegekeken naar de werking en worden mogelijke storingen op afstand geconstateerd en opgelost, vaak nog voordat de installatie dit zelf aangeeft. Hierdoor kan er actief actie worden genomen en kan men, indien nodig, nog vóór klantbezoek nieuwe onderdelen bestellen zodat het toestel snel weer functioneert en een rit wordt bespaard. Zo ontstaat er ook meer tijd voor het installeren van nieuwe toestellen. Vanwege de energietransitie liggen er enorme kansen die tegelijkertijd voor installateurs een bedreiging kunnen vormen als ze hierin niet meegaan. Aan de fabrikant

Explosief

De woningmarkt stagneert, zo horen we al geruime tijd. Desondanks worden er nog steeds fraaie projecten gerealiseerd waaraan de installatiebranche haar steentje bijdraagt. Dat blijkt ook weer in deze eindejaar-special ‘Projecten’. De installatietechniek draait in ons land op volle toeren, ondanks dat er minder woningen worden gebouwd dan eigenlijk nodig zijn. Dit betekent dat de druk op de branche alleen nog maar zal toenemen als de woningbouw straks wel de door de politiek beloofde inhaalslag zal maken. Want nu al explodeert de afzet van warmtepompen in ons land. In het derde kwartaal van dit jaar werden er ruim 38 duizend warmtepompen verkocht in het woningsegment. Dit betreft zowel de nieuwbouw als de bestaande bouw. Dat is ruim 15 duizend meer dan in het derde kwartaal van vorig jaar. Vereniging Warmtepompen handhaaft de prognose van in totaal 170 duizend warmtepompen in de woningbouw voor heel 2023, waarvan 120 duizend in de bestaande bouw en 50 duizend in de nieuwbouw. De energietransitie dendert door. Als nu ook nog voldoende vakkundig personeel instroomt, zit de installatiebranche voorlopig gebeiteld. Voorspoedig 2024!

Slim op alle fronten

Slimme installatietechniek is op vele manieren in te vullen. Producten kunnen op zichzelf slimmer functioneren, de techniek van installeren is vereenvoudigd en kan daardoor versneld worden uitgevoerd, maar ook kunnen installaties slim op de wensen van de eindgebruiker of op verscherpte regelgeving en normeringen worden aangepast, om maar eens wat te noemen. In deze uitgave over slimme installatietechniek zijn hiervan verschillende voorbeelden terug te vinden: warmtepompen die nog stiller werken, zodat ze werkelijk bijna overal kunnen worden geplaatst, bijvoorbeeld, en diverse slimmigheden voor in de badkamer om het de eindgebruiker en/of installateur gemakkelijker te maken. Soms heeft slim installeren niet eens zoveel met het installeren zelf te maken als wel met het slim omgaan met de klant. Hoe biedt je bijvoorbeeld een lastige klant het hoofd, zodat zowel hij of zij als jijzelf tevreden op het werk kunt terugkijken? Communicatie, empathie en strategisch denken zijn dan de toverwoorden. Ja ja, een installateur moet van alle markten thuis zijn.

Slim, duurzaam en veilig

Trends in de badkamer: het moet allemaal nog slimmer, duurzamer en veiliger. Zo min mogelijk installatietijd, zo weinig mogelijk onderhoud, goed voor het milieu en naar tevredenheid van de eindgebruiker. IZ spotte een aantal van die trends. Hygiëne en frisheid Met de nieuwe ViClean-I 200 breidt Villeroy & Boch dit jaar het assortiment douche-wc’s uit. Het nieuwe model is gebaseerd op de huidige douche-wc ViClean-I 100, maar heeft een aantal extra comfort- en hygiënefuncties. ComfortDry is een geïntegreerde föhn­functie met warme lucht voor frisheid en hygiëne. Toiletpapier is overbodig. Er is keuze uit vijf temperatuurstanden van 25˚C tot 45˚C. De ComfortDry is volledig in het paneel van het toilet geïntegreerd. De douche-wc heeft nu ook een verwarmde toiletzitting, waarbij de temperatuur naar wens is aan te passen. De EcoMode zorgt ervoor dat de zitting binnen enkele seconden gelijkmatig opwarmt en dat de temperatuur automatisch wordt verlaagd wanneer het toilet niet in gebruik is. De HarmonicWave douchetechnologie biedt nog steeds dezelfde warme douchestraal. De bidetfunctie wordt voor en na gebruik nu ook automatisch gereinigd. De watertemperatuur, straalsoort en straalsterkte zijn via de app of afstandsbediening in te stellen. Dankzij de geïntegreerde gebruikersherkenning zijn alle instellingen in een persoonlijk profiel in de app op te slaan. Net als zijn voorganger, heeft de ViClean-I 200 geen spoelrand en beschikt het toilet over het DirectFlush-spoelsysteem voor optimale hygiëne. De douche-wc is door één persoon snel te installeren. De verpakking dient daarbij als montagehulp. Lichtgewicht douchevloer Een trend in de badkamer is de douchevloer, die

Geluidsniveau

In 2021 werden strengere eisen van kracht voor het geluidsniveau van warmtepompen. De sector is daar goed op ingesprongen. IZ sprak met ATAG en LG die recentelijk nog stillere modellen op de markt brachten. Hoe hebben ze dat bewerkstelligd? En, vallen er nog verdere slagen te maken? Maar laten we aftrappen met de trends in de warmtepompmarkt, want er gebeurt veel op dit moment, blijkt wel uit beide interviews. Zo zijn natuurlijke koudemiddelen met een duidelijke opmars bezig. Propaan Met name propaan. Dat bleek ook wel tijdens de laatste grote vakbeurzen, zoals de ISH. Volgens Roy Janssen van ATAG is de keuze voor propaan “logisch. Aan CO2 en ammoniak, die vaak ook worden genoemd als kanshebbers, kleven toch bepaalde nadelen. Zo moet je bij CO2 werken met hogere drukken en is ammoniak giftig waardoor er strenge veiligheidseisen gelden.” Prijzen Ook de prijzen voor warmtepompen zijn gestaag aan het dalen, onder andere door opschaling en de concurrentie tussen de, inmiddels, honderden leveranciers. Janssen voorziet een verdere verlaging als het aantal arbeids­uren omlaag gebracht kan worden. Dat betekent in de praktijk meer installatiegemak. Geluidsniveau Het geluidniveau is vooral een Europees verhaal vertelt de Product Manager van ATAG. Recentelijk bracht de fabrikant de Energion S Split lucht/water warmtepomp in Nederland op de markt. Deze is verkrijgbaar in Hybrid en All-Electric configuratie en zowel in de nieuwbouw als bestaande woningen toe te passen. Nieuw In tegenstelling tot een standaard monoblock warmtepomp bestaan de hydraulische verbindingen uit leidingen voor koudemiddel (R32). Hierdoor zijn kleinere doorgangen