Passief renoveren van monumenten

Renovatie is een complex geheel, zeker als het een monumentaal pand betreft. Zo loop je als installateur tegen hele praktische zaken aan: net te weinig ruimte, leidingen die niet door de muren en plafonds getrokken mogen worden, balken die in de weg zitten en roosters die niet passen. De weg naar een oplossing is lang. Of toch niet? Het project De Binnengasthuizen in Zwolle laat zien dat het ook anders kan.

Door de energiebesparingsdoelen uit het Convenant Energiebesparing Huursector hebben woningbouwcorporaties de doelstelling hun woningvoorraad de komende jaren te verduurzamen van het huidige gemiddelde D-label naar een gemiddeld B-label. Woningcorporatie Openbaar Belang in Zwolle heeft met een uiteenlopend pakket aan duurzaamheidsmaatregelen de Binnengasthuizen weten op te waarderen van energielabel F naar A+. Het is het eerste monumentale sociale woningbouwproject in Nederland, ontworpen en gebouwd volgens het Passief Bouwen principe. In dit project is naast het verduurzamen speciale aandacht uitgegaan naar het behoud van de authentieke elementen van de woningen en het terugbrengen van elementen van vroeger. De oorspronkelijke ramen en luiken zijn bijvoorbeeld terug en de nieuwe passief uitgevoerde voordeuren verwijzen subtiel naar hun authentieke vorm.

Rigoureuze ingrepen

Manager vastgoed Ronald van Lith van woningcorporatie Openbaar Belang was verantwoordelijk voor het project. “De Gasthuizen werden in 1923 door de gelijknamige stichting gebouwd voor ouderen en armen in Zwolle. Openbaar Belang nam de woningen in 2008 over van de stichting met de afspraak ze ook in de toekomst geschikt te houden voor deze doelgroep en de technische staat waarin ze verkeerden aan te pakken. De reeds gedane onderhoudsingrepen waren gedateerd en rigoureuze ingrepen noodzakelijk. Het primaire belang was om op basis van het passiefhuisconcept te komen tot een optimale energieprestatie, verduurzaming én kwaliteit van de woningen, wat voor haar huurders leidt tot een lage energierekening en een aangenaam binnenklimaat.”

Lean Building

Voor het renovatieproject van de Binnengasthuizen werd het principe van Lean Building gehanteerd. Openbaar Belang organiseerde een Design, Built en Maintenance aanbesteding met een vast budget, waarbij het ontwerp, bouw en onderhoud bij één partij werden onderbracht. Van Lith: “Een dergelijke samenwerking slaagt alleen wanneer je alle partijen vroegtijdig bij elkaar brengt tijdens het ontwerpproces. De uitdaging om passief te renoveren is door Dura Vermeer voor het verwarmings- en ventilatievraagstuk met succes neergelegd bij Zehnder. Als je namelijk isoleert op het niveau van passiefhuis moet je een goed binnenklimaat zien te realiseren. Dat doe je niet achteraf in je renovatieconcept, maar direct aan het begin vanaf de eerste ontwerpen. Wat ook doorslaggevend was in de keuze voor Zehnder, was dat men erin slaagde alle aan- en afvoerkanalen voor de ventilatie met warmteterugwinning (WTW) aan te brengen zonder de originele architectuur van de woningen aan te tasten. Het gevolg was een perfecte afstemming van ontwerp, uitvoering en exploitatie. De optimale bouwlogistiek door Lean Building beperkte de faalkosten, en maakte een ultra korte doorlooptijd van vier weken en daarmee een korte uitverhuizing van bewoners mogelijk. Daardoor was meer kwaliteit leverbaar binnen budget: Passief voor de prijs van een hoog niveau.”

Successtory

Terugkijkend op het renovatieproject spreekt Van Lith over een successtory: “Als woningcorporatie profiteren we nu van jarenlang probleemloze ventilatie, met een eveneens jarenlang gelijkblijvend prestatieniveau. De bewoners ervaren het binnenklimaat als comfortabel, zowel in de zomer als in de winter. Eén bewoner zei het mooi: ‘in de zomer is de woning heerlijk koel en wanneer ik in de winter binnenstap is het lekker warm.’ Een andere toegevoegde waarde is dat de renovatie, binnen het concept van het passiefhuis, resulteert in moderne en duurzame technieken. Kortom, een optimale warmte- en geluidsisolatie voor de bewoners in een ventilatietechnisch comfortabele en levensloopbestendige woning, met op termijn lagere energiekosten.”

Bouwfysisch ver vooruit

Dit project demonstreert dat passief renoveren van monumenten ook voor sociale woningbouw kan. De woningen zijn bouwfysisch al op niveau voor het jaar 2050. Hierbij is ook sprake van een groot wooncomfort op andere gebieden. De revitalisatie blinkt uit in gebruikskwaliteit: een levensloopbestendige rolstoelplattegrond, hoge plafonds, maximaal daglicht, ultieme geluidsisolatie tussen de woningen (10 tot 20 dB beter dan nieuwbouwniveau), zeer laag installatiegeluid en oneindig warm water. En alle ramen kunnen uiteraard gewoon open.

Maatschappelijke meerwaarde

De Gasthuizen werden in 1923 gebouwd voor ouderen en armen in de tuin van het monumentale buitenhuis ‘Molenzicht’ aan de Nieuwe Vecht. In Zwolle staan de Binnengasthuizen bekend als ‘parels van de stad’. De bewoners ervaren het als een voorrecht hier te mogen wonen. Op wijkniveau heeft de revitalisatie een boost gegeven aan het imago van de buurt en daarmee de wijk. Men is verbaasd over het hoge wooncomfort, zoals de stilte en de comfortabele warmte in de woning en kijkt tevreden terug op een intensief maar positief proces waarin onderling het contact sterk is gegroeid 