“Installateur is geen tovenaar”

“De installateur is geen tovenaar die slechte gebouwen goed kan maken”, zegt Chris Zijdeveld. De duurzaamheidsconsultant en voormalig voorzitter van de Stichting PassiefBouwen verzorgde een interessante lezing tijdens de VSK. “Zonnepanelen worden gebruikt als aflaatbrieven om slechter te kunnen bouwen dan haalbaar is.”

“Wie in Nederland wil bouwen moet aan vele eisen voldoen om de vereiste bouwvergunning te krijgen. Dat zou een goede zaak zijn als de eisen weloverwogen waren opgesteld om het gewenste doel te bereiken: een energiezuinig, stevig, comfortabel en gezond gebouw met een hoog thermisch comfort en een goede binnenluchtkwaliteit. En liefst ook nog zonder een hoge milieubelasting.
Voor de installateur zijn de eisen die gelden voor de energieprestaties van het gebouw het meest interessant.

EPC

Bij de aanvraag van de bouwvergunning moet een berekening worden overlegd waaruit blijkt dat de berekende Energie Prestatie Coëfficiënt (EPC) onder een bepaalde waarde blijft. Die EPC moet worden berekend volgens de Energie Prestatie Norm (EPN).
Al bij het uitkomen van die norm, in 1996, wees het Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) in een rapport op de systematische fout in de norm van het op één hoop gooien van gebouw en installatie. Levensduur van gebouw en installatie zijn immers heel verschillend en de kwaliteit van een gebouw over de gehele levensduur kan alleen tijdens de bouw relatief gemakkelijk worden beïnvloed, terwijl verbeteringen aan de installatie tijdens de levensduur regelmatig voorkomen. Helaas bleef dit rapport met toekomstvisie zonder gevolgen.

Rampzalige wijziging

Bij de laatste wijziging van de EPC berekening werd het onlangs mogelijk gemaakt om de door aan het gebouw bevestigde zonnepanelen over het jaar geleverde elektrische energie van de jaarlijkse energiebehoefte voor verwarming af te trekken. Het resultaat is rampzalig zoals hierna zal blijken.

Zonnepanelen

Zonnepanelen zijn op zich een prachtig product dat zonlicht omzet in elektriciteit. Hoe meer zonlicht, hoe meer elektriciteit. Ze leveren dus in de zomer veel elektriciteit en in het stookseizoen heel weinig. Er bestaan nog nauwelijks mogelijkheden om die elektriciteit over een bruikbare periode op enige schaal op te slaan. In de zomer zal dus (vrijwel) alle opgewekte elektriciteit in het net moeten worden gevoed, in de hoop
dat iemand dit ergens anders kan gebruiken.

Niet duurzaam

In het stookseizoen wekken de zonnepanelen ongeveer 10% van hun jaarproductie op en ik ga er dan maar even van uit dat die rechtstreeks in het gebouw kan worden gebruikt.
Op basis van deze mechanismen worden er op dit moment, formeel geheel juist, woningen aangeboden met het etiket ‘energieneutraal’ die alles behalve milieuvriendelijk of duurzaam zijn, zoals de naam toch suggereert. Het verhaal erachter is voor velen zelfs schokkend.
Energieneutrale woningen
Stel u voor: de ontwerper tekent een woning waarin bij een traditionele verwarming 600 m3 gas zou worden verstookt voor verwarming. De energie inhoud van die brandstof is 6000 kWh. De woning wordt voorzien van een niet al te ambitieuze warmtepomp installatie met een COP 4 die voor elke kWh elektriciteit 4 kWh warmte in de woning aflevert. Er is dan nog 6000/4 = 1500 kWh nodig. Dat is ongeveer de jaaropbrengst van 15 m2 zonnepanelen. Met die kleine hoeveelheid zonnepanelen is de woning dus, samen met een warmtepomp ‘energieneutraal’ gemaakt.

De werkelijkheid

De werkelijkheid achter een dergelijke woning is dat slechts 10% van de door die panelen opgewekte elektriciteit in het stookseizoen wordt geleverd. Vanuit het net moet dus 1350 kWh komen, doorgaans door een kolencentrale geleverd. Daarvoor moet de centrale bij een rendement van 40% ongeveer 335 kg kolen verstoken. Per drie jaar wordt dus voor een ‘energieneutrale’ woning een ton kolen verstookt en kolencentrale capaciteit (grotendeels onnodig) in stand gehouden. Maar alles binnen de kaders van de regelgeving en voor de bewoner schone schijn zolang de meter ‘in de zomer mag teruglopen’. Dat laatste zal tot maximaal 2023, maar waarschijnlijk korter, nog kunnen.

Het kan zoveel mooier

We kunnen betrekkelijk gemakkelijk inmiddels woningen bouwen die voor de winterse verwarming nog maar 1500 kWh of minder vragen (dat is minder energie dan een ouderwetse waakvlam in een jaar gebruikte). En een goede warmtepomp, met veel minder capaciteit dan de bovengenoemde kan best een COP 5 hebben. Dan is voor die woning nog maar 1500/5 = 300 kWh nodig voor verwarming in het stookseizoen. Met hetzelfde rendement van 40% hoeft de centrale nog maar 75 kg kolen te verstoken (evenveel als in drie ouderwetse papieren zakjes kolen zat) voor een heel stookseizoen.
Dat is andere koek dan een ton per drie jaar.

Gemakzucht

In die eerstgenoemde ‘energieneutrale woning’ worden zonnepanelen feitelijk gebruikt als aflaatbrieven om slechter te bouwen dan in feite makkelijk haalbaar is. De door mij genoemde woning hoeft in zijn totaliteit niet duurder te zijn dan die gemakzuchtige woning. Er moet iets nauwkeuriger worden gebouwd. Er zijn wat duurdere ramen en deuren nodig en een goed ventilatiesysteem. Natuurlijk moet de isolatie beter zijn. Gelukkig kan dat gemakkelijk en goedkoper door niet de duurst denkbare overbodige versiering aan te brengen in de vorm van een bakstenen buitenspouwblad. Een binnenmuur met een dikke, mooi afgewerkte isolatielaag aan de buitenkant is bouwfysisch superieur en aanzienlijk goedkoper. En de isolatiewaarde is vele malen hoger dan die van de nauwelijks isolerende bakstenen buitenmuur. Alleen subjectieve motieven houden naar mijn mening een keuze tegen die leidt tot kwalitatief betere woningen met een aanzienlijk lagere energie behoefte en een installatie die overzichtelijker is.

BENG is weinig ambitieus

Optimisten beweren dat de BENG methode die de domme EPN gaat vervangen een drastische verbetering zal geven. Dat is ten dele waar. Er worden iets ambitieuzere eisen gesteld aan de basis energievraag van het casco. Maar meer dan 50% minder ambitieus dan het door mij gegeven en gemakkelijk haalbare voorbeeld. En zonnepanelen zullen nog steeds mogen worden gebruikt om een gebouw (gedeeltelijk) goed te rekenen.
Het resultaat is dat we onnodig veel afhankelijk blijven van fossiele energie. Ik begrijp alleen hoe dat strookt met de kreet ‘van het gas af, we gaan all electric’ als we daaraan toevoegen dat de kolencentrales open blijven en misschien worden uitgebreid.” 

Auteur: Chris Zijdeveld