Gasloos

Garyp wil als eerste Nederlandse dorp volledig van het gas af zijn.
De noordelijk gelegen plaats telt 600 woningen en 1900 inwoners. Klimaat Techniek Friesland biedt de helpende hand bij dit ambitieuze plan. Wat komt er in de praktijk allemaal bij kijken om een energetische renovatie te doorlopen? IZ sprak met installateur Jan Peter Henstra.

Jan Peter Henstra draait al aardig wat jaren mee in de installatiebranche. In 2004 startte hij zijn eigen bedrijf Henstra Installatie, later richtte hij de VOF Klimaat Techniek Friesland op met collega installateur Freerk van der Veen. Recentelijk trad ook vakgenoot Sipke Hoekstra toe tot de VOF. Waar in de Randstad nog flink gemord wordt als het om de kosten en logistieke perikelen gaat die komen kijken bij de energietransitie, is in Friesland het roer al om. Inwoners van de noordelijke provincie verduurzamen en masse hun woningen of kiezen voor een nieuwbouwwoning die nauwelijks meer energie gebruikt. Hoe komt dat?

Gronings debacle

Henstra kan alleen maar gissen, zegt hij, naar de onderliggende redenen. “Allereerst zitten we natuurlijk vlakbij Groningen, dus ook wij krijgen al jarenlang te maken met de gevolgen van de aardgaswinning. Het moet anders en het kan ook anders, weten we nu wel. Daarnaast stellen Friese gemeenten zich erg actief op. Ze organiseren informatieavonden over verduurzaming en starten gezamenlijk met het bedrijfsleven initiatieven op om de overstap haalbaar en betaalbaar te maken. Tot slot staan we hier buiten de Randstad wat dichter bij de natuur. Er is een stevig milieubewustzijn aanwezig, we willen het groen graag allemaal behouden, ook voor ons nageslacht.”

Oog voor innovatie

Toen het dorp Garyp haar ambitieuze plannen bekendmaakte, waren installateurs uit de omgeving er als de kippen bij. Helaas bleek het moeilijker te zijn dan gedacht om een samenwerkingsverband uit de grond te stampen. “In de praktijk pleit iedereen toch weer voor een andere aanpak, waarbij vaak wordt teruggegrepen op vertrouwde technieken. Dat individualisme en gebrek aan innovatiekracht speelde ons parten. Een aantal installateurs haakte af, wij bleven wel betrokken en haalden ook klanten binnen. Ik denk mede vanwege het feit dat we als VOF al veel ervaring in huis hadden op het gebied van duurzame technieken. Voor ons is het allemaal gesneden koek.”

Belang goede communicatie

Begin 2019 ging het balletje rollen. Klimaat Techniek Friesland raakte in gesprek met belangstellende bewoners en haalde een aantal opdrachten binnen. “Die acquisitiefase moet je grondig voorbereiden”, heeft Henstra gemerkt. “Als mensen worstelen met de financiën, wijs ik altijd op de gunstige terugverdientijden en de daling van de energielasten. Anderen hikken tegen de verbouwing aan, hun trek ik eerder over de streep door te zeggen dat ze nu even het ongemak hebben, maar wel een investering doen in hun toekomst, waardoor ze op termijn ook kunnen genieten van een rianter pensioen. Zijn potentiële klanten bang voor geluidsoverlast, dan leg ik uit dat ons installatieconcept juist geluidshinder voorkomt, omdat we werken met een warmtepomp en warmtepompboiler. ’s Winters, als de warmtepomp volop aan de bak moet, ben je vooral binnen. ’s Zomers, als je vaker buiten zit, juist niet. Dus dat pakt gunstig uit qua geluid.”

Vooronderzoek en berekeningen

Om teleurstellingen te voorkomen, steekt de VOF veel tijd in het vooronderzoek en het maken van nauwkeurige berekeningen. “Als de isolatie niet op peil is, dus minstens een RC=4, ga ik geen warmtepomp installeren. Hetzelfde geldt voor klanten die hun oude radiatoren willen laten hangen. Daarnaast kunnen we niet op een conventionele manier de warmtevraag berekenen. Bij een cv-ketel kom je voor een eengezinswoning al snel op een vermogen van 40 kW uit, maar dat is voor de productie van warm tapwater én de ruimteverwarming. Wij trekken het uit elkaar; in ons installatieconcept nemen we een separate warmtepomp op voor de ruimteverwarming, met een vermogen rond de 8 kW en een warmtepompboiler voor de productie van warm tapwater met een vermogen rond de 2 kW.”

Warmteafgifte

Voor de warmteafgifte maakt Henstra het liefst gebruik van een lt-vloerverwarming of lt-radiatoren. “Ik werk graag met Jaga Strada radiatoren met Dynamic Boost. De extra ventilatoren in het systeem zorgen voor een goede luchtcirculatie. En die is hard nodig, want met lt-radiatoren blijft een gelijke spreiding van de warmte een punt van aandacht.”

Aanvullende koeling

Mocht de bewoner vragen om extra koeling, dan installeert Henstra bij voorkeur een aparte splitunit. “Koelen met een lt-vloersysteem ervaren mensen al snel als oncomfortabel. Het vergt daarnaast tijd, want je hebt te maken met een traagwerkend systeem. Bovendien kost het veel energie om de temperatuur rond de 18 °C te houden en loop je door neerslaand vocht het risico op glijpartijen.”

Ventilatie

Wat betreft de ventilatie heeft de installateur een duidelijke voorkeur voor CO2-gestuurde systemen. “Met roosters in de gevel. Ik ben geen voorstander van balansventilatie in een potdichte woning. Dat lijkt me ongezond voor het binnenklimaat. Liever dan maar wat energieverlies. Bovendien weet ik uit ervaring dan bewoners vaak vergeten om de filters te vervangen van een balansventilatiesysteem en ook dat is slecht voor de gezondheid.” Mocht de opdrachtgever toch pertinent vragen om gebalanceerde ventilatie, dan installeert Henstra ook de WTW-unit.

PV-panelen

Gaan de bewoners overstag voor een energetische renovatie, dan laten ze vaak gelijk PV-panelen op het dak leggen, heeft Henstra gemerkt. Maar daarmee stopt de belangstelling ook wel, als het om duurzame installatietechniek gaat. “Ik ben nog geen klanten tegengekomen die graag hun waterhuishouding willen verduurzamen bijvoorbeeld en voor domotica-toepassingen is ook nauwelijks belangstelling. In het laatste geval beperkt de vraag zich meestal tot: “kan u er ook voor zorgen dat we met een App onze verlichting kunnen bedienen?”

Technische uitdagingen

Inmiddels heeft Klimaat Techniek Friesland 4 woningen gerenoveerd en is de VOF betrokken geweest bij de oplevering van 3 duurzame nieuwbouwwoningen. De technische uitdagingen zijn behapbaar bij de renovatietrajecten. “We moeten rekening houden met extra ruimtebeslag, maar hak- en breekwerk komt er tot dusverre nauwelijks bij kijken.” Voor de bewoners is het vaak nog even wennen. “Ze hebben traag werkende systemen, dus de regeling gaat minder snel dan ze gewend zijn.”

Kosten

Blijft natuurlijk de vraag over wat zo’n energetische renovatie nou kost. “Voor een kleine vrijstaande woning is de klant 15.000 euro kwijt en voor een grote vrijstaande woning 25.000 euro. Voor dat bedrag demonteren wij de oude installatie, installeren wij de warmtepomp en warmtepompboiler en nemen we de in- en naregeling voor onze rekening. Overige werkzaamheden zorgen uiteraard voor bijkomende kosten.”

Subsidie

Een totaalpakket – inclusief isolatie, aanbrengen lt-verwarming en het installeren van een nieuw ventilatiesysteem – loopt dus behoorlijk in de papieren. Maar daar staat wel tegenover dat de inwoners van Garyp aanspraak kunnen maken op een subsidiepot van de gemeente Tytsjerksteradiel, waaronder het dorp valt. In die pot zit 5,5 miljoen euro. De verwachting is dan ook dat ook de overige bewoners vroeg of laat de sprong wel zullen wagen. Met de hulp van Klimaat Techniek Friesland of een collega-installateur 