Energietransitie

30 maart 2022

Nederland wil in een rap tempo verduurzamen. En zowel de installatiebranche als de klant blijken daarbij erg gecharmeerd te zijn van all-electric oplossingen. Maar hoe gaan we al die warmtepompen plaatsen en onderhouden als er een schreeuwend tekort is aan koeltechnici?

Het tekort is schrijnend. In 2021 konden zo’n 14.000 mensen instromen in de koudetechniek blijkt uit een rapport van de NVKL en Wij Techniek. De totale instroombehoefte in de periode 2021 t/m 2030 wordt zelfs geschat op ruim 130.000 werknemers, bleek uit het vorig najaar verschenen document. Voor alle duidelijkheid; het gaat hier om de totale sector: van leveranciers en installateurs tot aanverwante bedrijven uit de branches koude- en klimaattechniek.

Stroomversnelling
Volgens de NVKL blijft de instroom al jaren achter op de uitstroom. Zo’n 15 jaar geleden echter kwam de vraag naar koeltechnische kennis in de klimaattechniek in een stroomversnelling terecht. Dat had onder andere te maken met de groei van het aantal datacenters, de opkomst van de warmtepomptechnologie en de aanscherping van milieunormen.

Opleidingen
De koudetechniek is een kleine, gespecialiseerde branche. Zo telt de NVKL ruim 400 leden, Techniek Nederland heeft er 6000. Het kost de sector de grootste moeite om alle reguliere opleidingen in de lucht te houden. Niet alle ROC’s kunnen een opleiding koudetechniek aanbieden, onder meer vanwege de hoge aanschafkosten voor de benodigde apparatuur. Met een dun gezaaid aanbod, lopen de reistijden op, wat ook niet echt bevorderend werkt voor het animo, is de bevinding van de NVKL. In de praktijk blijkt het merendeel van de nieuwe aanwas dus via zij-instroom de sector binnen te komen. Zij volgen cursussen om hun koeltechnische kennis op het gewenste niveau te krijgen.

Mentaliteitsverandering
Komt nog bij dat jongeren te maken krijgen met meer afleidingen, een drukke privé agenda hebben, graag parttime willen werken en werk en privé het liefst strikt gescheiden houden. Koeltechnici hebben echter te maken met onregelmatige werktijden, bijvoorbeeld als ze werkzaam zijn als storingsmonteurs. Jongeren worstelen daarmee.

Aansluiting onderwijs
Koeltechnische bedrijven klagen regelmatig over de ‘slechte aansluiting tussen het onderwijs en de praktijk’. Volgens het NVKL heeft dat vooral betrekking op mensen die een algemene installatietechnische opleiding hebben gevolgd. Deze nieuwe aanwas moet dan via aanvullende scholing zichzelf de specialistische koeltechnische kennis eigen maken en ‘on the job’ het vak leren. Koeltechnische bedrijven hebben daar echter niet altijd tijd en personeel voor.

Realistische verwachtingen
Zelf, willen ze het liefst zij-instromers met relevante technische kennis. Die zijn vaak niet voorhanden. Volgens de NVKL hebben bedrijven een lange termijnvisie nodig. Pas na een aantal jaar, met gedegen begeleiding, voelen nieuwe specialisten zich echt senang in de sector.

Imago
Maar het grootste probleem is het imago. Vrijwel alle technische beroepen worden ‘niet cool’ gevonden en genieten minder status dan kantoorbanen. Wervingscampagnes weten niet altijd de juiste toon aan te slaan. Met name jongeren met een biculturele achtergrond, de groep met de meeste potentie als je kijkt naar demografische ontwikkelingen, kunnen maar nauwelijks worden verleid om de branche in te stappen. Migrantenouders zien hun kinderen liever streven naar een baan in bijvoorbeeld het verzekeringswezen, want in hun optiek verdien je daar beter, krijg je geen vuile handen en heb je meer status. Meer verdieping in de specifieke problematiek, wensen en verlangens van jongeren met een biculturele achtergrond kan helpen om een wervingsstrategie te ontwikkelen die wel vruchten afwerpt.

Stijging salarissen
Blijft over het salaris, een bekend heet hangijzer. En dat is onterecht. Een servicemonteur (mbo-niveau 3) kan rekenen op een gemiddeld bruto maandsalaris rond de € 4.000. Bovendien zullen de salarissen flink gaan stijgen de komende jaren, omdat de vraag naar koeltechnische oplossingen in de klimaattechniek toeneemt, terwijl er een gebrek is aan vakmensen. Die schaarste zal ook een impuls geven aan verdere industrialisatie. Dat betekent dus meer standaardisering, prefab-oplossingen, maar ook meer digitalisering. Tot slot: is arbeidskrachten werven uit het buitenland dan het wondermiddel om het resterende tekort aan te vullen? Nee, zegt de NVKL. Het kennisniveau kan namelijk sterk uiteenlopen, bovendien kampen ook andere landen met een gebrek aan vakmensen. 
Met dank aan: Brenda Witzier, Projectmanager Onderwijs en Arbeidsmarkt NVKL & Udo van der Meer, Managing Director bij Beijer Ref Support en Lid Projectgroep Onderwijs en Arbeidsmarkt NVKL

“Het is een drama”, vertelt Buf Vaumont aan de telefoon. De eigenaar van Buf Klimaatbeheersing heeft afgelopen maand voor 100.000 euro aan nee moeten verkopen. “Er is meer dan genoeg werk. Ik wil graag uitbreiden, maar kan geen personeel vinden, zelfs geen stagiaire. En dat is treurig, we hebben zo’n mooi vak.” De 52-jarige richt zich met zijn bedrijf al sinds 1999 op het plaatsen van airconditioning, warmtepompen en WTW-ventilatie. Volgens de ervaren installateur was de afschaffing van de LTS een grote aderlating voor de sector. “Tel daarbij op dat techniek nauwelijks nog onder de aandacht wordt gebracht op basisscholen en kinderen tegenwoordig meer op hun IPad hangen dan zelf sleutelen aan hun brommers en dergelijke en je snapt hoe het zover heeft kunnen komen.” Wat hij nu aan sollicitanten langs krijgt, is vooral afkomstig uit de horeca. “Maar ja, die hebben vaak totaal geen technische achtergrond, dat gaat niet.” Komt er een jongere aankloppen met de juiste papieren dan “stellen ze vaak irreële eisen. Ze willen het liefst een fiks salaris, leaseauto, 3 dagen werken, pappadagen en meer van dat soort gekkigheid.” Vaumont ziet de toekomst somber tegemoet. “Industrialisering en robotisering zullen wel helpen, maar uiteindelijk moeten we veel maatwerk leveren. Daar heb je handenarbeid voor nodig. Meer mensen uit het buitenland halen, zie ik niet zitten. Je loopt voortdurend tegen taal- en cultuurproblemen aan. Dat is funest op de bouwplaats en in het klantencontact.”

De koeltechnische tak van de klimaattechniek staat de komende jaren voor pittige uitdagingen. Zo moet de GWP-waarde van koudemiddelen omlaag, waardoor het populaire R410 wordt uitgefaseerd en in de meeste gevallen plaats maakt voor R32. Daarnaast zijn natuurlijke koudemiddelen sterk in opkomst, denk bijvoorbeeld aan R92. Een andere belangrijke ontwikkeling is de digitalisering van de sector. In de komende jaren zal remote beheer met VR-technology steeds meer ingeburgerd raken. Daarbij zal ook aandacht zijn voor een betere inregeling van installaties. Uit onderzoek blijkt dat bestaande installaties tot 10% meer rendement kunnen behalen door betere inregeling. Onder andere met behulp van sensordata.

De NVKL heeft met Wij Techniek een complete lesmethode voor vmbo-scholen ontwikkeld voor het keuzevak koudetechniek. Leermiddelen en benodigde materialen kunnen met subsidie worden aangeschaft, docenten worden getraind, en de school wordt in contact gebracht met de NVKL lidbedrijven in de buurt.
Daarnaast kunnen ROC’s die installatie- of elektrotechnische opleidingen verzorgen, deze uitbreiden met een keuzedeel koudetechniek. Ook hier heeft NVKL leermiddelen voor ontwikkeld om het de scholen zo makkelijk mogelijk te maken.