Circulariteit

Circulariteit leek lange tijd een modewoord binnen de installatiesector, maar inmiddels wordt er volop serieuze aandacht aan gegeven. De transitie naar een circulaire economie kan ook flinke gevolgen hebben voor fabrikanten en installateurs. Om die transitie te versnellen hebben Techniek Nederland, TVVL en DGBC afgelopen najaar met circa 60 voorlopers uit de ontwerp-, bouw-, en technieksector de koppen bij elkaar gestoken.

Dit heeft in december 2023 geleid tot de ‘Actieagenda versnellen van de
circulaire transitie in de installatiesector’. Deze agenda biedt een leidraad voor de noodzakelijke te ondernemen acties op 8 verschillende vlakken. Van (EU-)regelgeving en standaardisatie in milieudata tot hele praktische zaken als het circulair uitvoeren van beheer en onderhoud.

‘Eén taal spreken’
Randvoorwaardelijke zaken als wet- en regelgeving, welke milieudata gebruiken we en de standaardisering daarvan worden in de actieagenda logischerwijs vooral neergelegd bij de overheid na afstemming met brancheverenigingen en kennisinstellingen. Dit alles moet het voor de installatiesector eenvoudiger maken om op gestandaardiseerde wijze en in ‘één taal’ te spreken over circulaire systemen, want dat is op dit moment nog lang niet altijd het geval. Hieronder leg ik uit waarom.

Levensduurverlenging
Bij levensduurverlenging geldt onder andere dat er integraal moet worden gekeken naar de combinatie van circulariteit en energieprestatie. Hier speelt bijvoorbeeld dat levensduurverlenging van een oudere installatie relatief hoog op de circulaire ladder scoort, maar de energieprestatie van de oude installatie ten opzichte van een nieuwe weer beduidend slechter zal scoren. Weegt de energiebesparing op tegen alle milieulasten van een nieuwe installatie? Zeg het maar. Kortom, we moeten dus met zijn allen afspreken hoe we hier mee omgaan.

Instellingen
Kennisinstellingen worden uitgedaagd het onderwerp circulariteit op te pakken, methodieken te ontwikkelen en deze in de praktijk te toetsen. Deze kennis en methoden dienen ze te verspreiden en te gebruiken in hun onderwijs. Financiële instellingen krijgen de taak om te kijken hoe circulaire installaties gefinancierd en verzekerd kunnen worden. Dat is voor de meeste banken en verzekeraars nog onbekend en daarmee onbemind terrein.

Voorbeeldfunctie
Er wordt ook nadrukkelijk naar alle verschillende lagen van de overheid gekeken als voortrekker op het gebied van de toepassing, beheer en het onderhoud van circulaire installaties. De overheid bezit tenslotte veel vastgoed en kan praktijkcases creëren die als voorbeeld voor de markt kunnen dienen.

Installatiebranche
Van ons als installatiesector wordt natuurlijk ook het nodige verwacht. En naar mijn menig terecht. Je kunt hier beter zelf mee aan de slag gaan en een praktische circulaire werkwijze ontwikkelen dan er straks via regelgeving één opgelegd te krijgen die voornamelijk op papier werkt, maar in de praktijk, laat ik me politiek correct uitdrukken, te wensen over laat.

Milieudata
De sector wordt aangemoedigd (standaard) milieudata per product of installatie vast te leggen en aan te leveren. Ook om te laten zien waar eventuele belemmeringen zijn en welke mogelijke oplossingen we zien. Dit speelt onder andere bij het voorbeeld over levensduurverlenging dat ik net gaf.

Ontwerpprincipes
Installateurs zullen rekening moeten houden met nieuwe ontwerpprincipes en technologieën, zoals losmaakbaarheid van componenten. Een voorbeeld: Verlijmen van producten is in veel gevallen heel makkelijk en logisch, maar het bijt met de zogenaamde losmaakbaarheid van componenten. Als componenten van verschillende materialen niet schoon van elkaar losgemaakt kunnen worden, is reparatie en recycling vaak slecht of niet mogelijk.

Modulaire installaties
Het is belangrijk om vanaf het begin van een project circulaire principes te integreren in het ontwerp en de hele levensduur van de installatie. Dit kan bijvoorbeeld door te kiezen voor modulaire installaties die eenvoudig te demonteren en te hergebruiken zijn, of door samen te werken met leveranciers die circulaire materialen leveren.

Alternatief aanbieden
Je kunt je klanten vaker een alternatief aanbieden. Laat je klant kiezen uit revisie van een bestaande installatie in plaats van vervanging door een nieuwe. Orange Climate Verhulst biedt bijvoorbeeld al de revisie of retrofit van LBK’s aan in plaats van algehele vervanging. Een ander voorbeeld is Ventilatie Service Nederland dat in samenwerking met HR Premium Parts bij een VVE in Amsterdam de klanten liet kiezen of zij hun WTW-unit wilden laten vervangen door een nieuwe of de bestaande volledig wilden laten reviseren. Door beide keuzes aan te bieden worden gebruikers bewust van het feit wat de mogelijkheden zijn met alle voor- en nadelen. Maar liefst een kwart van de VVE-leden koos voor revisie. Dat vind ik een hele mooie score die duidelijk aangeeft dat een groot deel van de markt al geen koudwatervrees meer heeft voor ‘refurbished’.

Leveringszekerheid
Het waarom van circulair werken laat zich makkelijk vatten in leveringszekerheid. Hier zijn we allemaal de afgelopen jaren op een of andere manier wel tegen aan gelopen. Materiaaltekort, toeleveringsproblemen vanuit het Verre Oosten of gewoon een te grote vraag. Als we uitgaan van hoogwaardig hergebruik is er al veel direct oplosbaar en beschikbaar.

Green dressing
Tijdens de VSK viel het me op dat veel partijen bij hun circulaire ambities niet verder komen dan recycling. Ze gieten een groen marketingsausje over reguliere metaalrecycling. Dat is wat mij betreft niets meer of minder dan green washing. Lees in het vervolg eens heel kritisch al die uitingen over circulariteit en een tweede leven geven aan producten en vraag eens precies na hoe het zit bij die partijen waar je die ‘circulaire’ pomp, cv-ketel, vuilafscheiders, groepenkasten en dergelijke kunt kopen. Het antwoord is vrijwel altijd ontluisterend. Nu nog inzetten op recycling is een achterhoedegevecht, want recycling volgt vanzelf als echt hoogwaardig hergebruik (door revisie) niet meer mogelijk zou zijn. In vrijwel elke klimaatinstallatie zit tenslotte relatief veel materiaalwaarde.

Toekomst
We (de revisiepartijen) zijn nu vooral actief in ventilatie- en WTW-systemen en onderdelen voor cv-ketels. Ik krijg regelmatig de vraag of ik niet bang ben om straks niet meer relevant te zijn met mijn revisieproducten voor cv-ketels. Bij deze vraag wordt over het hoofd gezien dat eigenlijk elke klimaatinstallatie een printplaat en ventilator heeft die gereviseerd kunnen worden. Straks zullen warmtepompen en airco’s dus de plaats van de cv-ketels gaan innemen. Sinds een paar jaar zijn ook omvormers voor zonnesystemen aan het assortiment toegevoegd en zo zullen ongetwijfeld ook bijvoorbeeld besturingssystemen voor klimaatsystemen in de utiliteit gaan volgen.
De vraag is vooral: Wanneer volgen de fabrikanten? 

Marcel de Graaf, eigenaar HR Premium Parts, één van de 60 circulaire koplopers in de installatiesector