Circulair en energiezuinig

In 2018 viel het doek voor het Slotervaartziekenhuis. De Vastgoedbelegger Zadelhoff kocht het gebouw in 2020 om er een modern woon-/zorgcomplex van te maken. Daarbij wordt niet alleen de bouwkundige constructie aangepakt, maar krijgt het pand ook nieuwe technische voorzieningen. DWA tekent voor het ontwerp en de begeleiding tijdens het bouwtraject.

Het Slotervaartziekenhuis dateert van 1975. Het zorgcomplex was voornamelijk bedoeld om enkele verouderde ziekenhuizen in Amsterdam te vervangen. Op 1 juli 1997 werd het gemeentelijk ziekenhuis geprivatiseerd en ging het verder als stichting. Later kwam het in handen van verschillende ondernemingen. Het ziekenhuis werd de laatste jaren voortdurend geplaagd door financiële problemen en achterstallig onderhoud. Uiteindelijk deden die de laatste eigenaar de das om en in 2018 sloten de deuren, definitief.

Zorgcentrum

Vastgoedbelegger Zadelhoff bood een faillissementsakkoord aan de crediteuren aan, waardoor het pand recentelijk in eigendom is gekomen. Met de gemeente Amsterdam werd overeengekomen om het voormalige ziekenhuis om te turnen tot een breed zorgcentrum. Medische zorg en voorzieningen worden in het gebouw gecombineerd met verschillende woonzorgvormen. Rico Logman, senior-adviseur bij DWA geeft een toelichting.

‘Tangentgebouwen’

“Rondom de plint van het gebouw zit laagbouw. Deze ‘tangentgebouwen’ krijgen als eerste een ‘snelle’ opknapbeurt, waarbij deze gebouwdelen op korte termijn weer verhuurd kunnen worden aan zorggerelateerde partijen. De bouwdelen vormen geen deel van de herontwikkeling vanwege het beoogde tijdelijke karakter. Op termijn worden deze onderdelen geamoveerd.”

‘Kruisgebouw’

Het karakteristieke ‘kruisgebouw’ wordt grondig herontwikkeld. “Van oudsher was er een opdeling in ‘onder-’ en ‘bovenbouw’. In de onderbouw waren onder andere de operatiekamers, poliklinieken en apotheek gehuisvest. In de bovenbouw, vanaf de 6e tot en met de 10e verdieping, zat het beddenhuis. Die opdeling blijft, maar met andere functies. In de onderbouw wordt de entree gemoderniseerd en komen zorgondersteunende functies, zoals fysiotherapeuten, huisartsen, kantoren, een apotheek en een laboratorium. Ook is er ruimte gereserveerd voor buurtvoorzieningen.”

Zorgwoningen

De bovenbouw krijgt een andere functie. “Op deze bouwlaag worden in het totaal ruim 200 zorgwoningen ontwikkeld voor diverse gebruikersgroepen. Deze wooneenheden worden ontwikkeld in nauw overleg met diverse lokale woon-/zorgaanbieders.”

Strippen

De realisatie van de herontwikkeling gaat in 2021 van start. Het bouwteam zit nu nog in de ontwerpfase. Daarbij wordt er samengewerkt in een BIM, om de faalkosten te reduceren en een vlotte doorloop van het project te garanderen. “Het uitgangspunt is dat het gebouw gefaseerd wordt gestript en uiteindelijk in duidelijke onderdelen opnieuw wordt opgebouwd. De onderbouw wordt als casco met de centrale techniek opgeleverd, waarbij de verdere invulling plaatsvindt in overleg met de verhuurder en huurders.”

Energielekken

Tijdens het strippen zullen ook de technische installaties worden verwijderd. “De huidige installaties zijn verouderd en niet toegesneden op de nieuwe situatie”, vertelt Logman. “Grote delen van het voormalige ziekenhuis hebben nog enkel glas ramen en er staan grote gasketels, die in feite overgedimensioneerd zijn voor het nieuwe zorgcomplex.”

Circulariteit

Waar mogelijk krijgen bouwmaterialen en installatietechnische componenten een tweede leven. Logman wijst als voorbeelden op de karakteristieke natuurstenen vloeren en cassetteplafonds. “In het geval van de installatietechnische voorzieningen krijgen we te maken met een grotere uitdaging. Onderzocht zal worden in hoeverre oude kabelgoten, kanaal- en leidingwerk opnieuw bruikbaar zijn in het herontwikkelde complex. We gaan actief op zoek naar mogelijkheden.”
Stroomvoorziening
“Een energieneutraal gebouw is wellicht niet haalbaar in het huidige kader”, vertelt Logman. Ons uitgangspunt nu is een onderhoudsarm en zeer efficiënt ‘all-electric’gebouw. Hierbij krijgt het nieuwe woonzorgcomplex PV-panelen. Hoeveel exact moet nog worden bepaald. In ieder geval voldoende om een deel van het eigen gebruik voor hun rekening te nemen. Het resterende deel zal worden aangevuld vanuit het reguliere net.”

LED

Het kruisgebouw krijgt ledverlichting. Dat is tegenwoordig de standaard in nieuwbouw en grootschalige renovatie-/herontwikkelingsprojecten in de utiliteit. De huidige generatie ledverlichting is niet alleen betaalbaar, onderhoudsvrij en bijzonder energie-efficiënt, ook de verschillende regel- en schakelmogelijkheden zijn zeer aantrekkelijk. De ledverlichting zal grotendeels worden gekoppeld aan bewegingssensoren en daglichtsturing. In het laatste geval bepaalt de intensiteit van het zonlicht of de verlichting meer of minder wordt gedimd.

Klimatisering

“Verkennende energiestudies geven aan dat het energiegebruik met 50% zal worden gereduceerd”, vertelt Logman. Het pand is al aangesloten op een warmtenet van NUON. Die aansluiting blijft behouden, maar daarnaast krijgt het gebouw een eigen koel- en warmteopwekkingsinstallatie. De huidige ontwerprichting van de klimaatinstallatie wijst in de richting van ‘omkeerbare warmtepompen’ in een lucht-water opstelling. Uit de voorstudie blijkt dat deze variant gunstig naar voren komt in vergelijking met andere ontwerpoplossingen, bijvoorbeeld een bodemgebonden systeem.”

Afgiftesystemen

De afgifte van warmte en koude zal worden verzorgd met een onderhoudsvrij en energie-efficiënt systeem. Het huidige uitgangspunt is een combinatie van vloerverwarming en/of klimaatplafonds. “De bovenbouw krijgt een woonfunctie voor kwetsbare groepen. Om tegemoet te komen aan het gewenste comfortniveau en de eisen op het gebied van veiligheid en hygiëne worden deze functies voorzien van vloerverwarming en – koeling. De ruimtes in de onderbouw daarentegen worden nu casco opgeleverd en voorbereid op een klimaatsysteem dat gebaseerd is op een klimaatplanfond en/of klimaatplafondeilanden. Hiermee kan een breed scala aan functies worden bediend met een comfortabel en energie-efficiënt systeem.”

Ventilatie

Ook de keuze voor systeem D was in feite voor de hand liggend, volgens Logman. “Systeem C met natuurlijke toevoer en mechanische afvoer zou energetisch gezien slechter scoren, geeft sneller kans op comfortklachten en is slecht controleerbaar.” Het gebalanceerde ventilatiesysteem met warmteterugwinning heeft een warmtewiel. “Hiermee kunnen we ook een deel van het vochtgehalte terugwinnen en regelen.” Een doordachte keuze; het waarborgen van de juiste luchtvochtigheid kan anders veel energie vragen en leiden tot onderhoudsintensieve systemen.

Fasering

De oplevering zal gefaseerd plaatsvinden. “De bovenbouw wordt volledig uitge-engineerd en ‘turn-key’ opgeleverd. De onderbouw volgt later. Dit gedeelte wordt als casco uitgewerkt.” Naar verwachting komen er diverse zorggerelateerde functies in de onderbouw, de verdere detaillering zal in samenspraak met huurders en verhuurder worden opgepakt. Het kruisgebouw krijgt schachten rond de kern waar vandaan de aangesloten afdelingen kunnen aftakken op de benodigde technische voorzieningen.

Uitdagingen

Voor Logman is het project een geweldige uitdaging. Vooral omdat er op zoveel borden tegelijk moet geschaakt. “We zoeken naar kansen voor circulair hergebruik voor een efficiënt herontwikkeld gebouw, we installeren duurzame oplossingen en we gaan gefaseerd opleveren, terwijl we huidige huurders en gebouwgebruikers tegelijkertijd ononderbroken bedienen. Pittig, maar erg leuk!” 

Als we kijken naar het BIM-gebruik onder architecten per land in Europa, zien we dat Nederland een leidende positie inneemt. Waarom is BIM hier zoveel meer ingeburgerd dan in de rest van Europa? De overheid verplicht het gebruik van BIM hier namelijk niet. Wel is de sector over het algemeen meer gedigitaliseerd en meer gewend aan samenwerking tussen verschillende partijen. Bijvoorbeeld tussen hoofdaannemers, bouwbedrijven, installatiebedrijven en adviseurs. BIM maakt deze samenwerking makkelijker. Nederland werkt ook veel met prefab wat het gebruik van BIM stimuleert. In andere landen wordt BIM voornamelijk gebruikt voor grote utiliteitsbouw projecten of hoogbouwprojecten in de woningbouw. In Nederland zijn hele wijken gebouwd met één vergelijkbaar ontwerp. Normaal gesproken zou het gebruik van BIM te duur zijn. Het gebruik van BIM is echter een stuk logischer bij ontwerpen voor 20 of 30 huizen zoals dat in Nederland het geval is.