Er zitten diverse tools in de gereedschapskist om gebouwen aardgasvrij te verwarmen. De meest bekende zijn warmtepompen en stadswarmte. Er is echter ook een andere mogelijkheid die aandacht verdient: infrarood verwarming. In dit artikel vertelt Branchevereniging IG-Infrarood over de werking, normering en belangrijke ontwikkelingen in deze sector. Met infrarood verwarming wordt in de bouw directe elektrische stralingsverwarming bedoeld. Dat betekent dat het niet water-gevoerd is en verwarming met infrarood straling geschiedt. Stralingsverwarming Warmteafgiftesystemen zoals radiatoren, convectoren en vloerverwarming beïnvloeden vooral de luchttemperatuur in een ruimte. Stralingsverwarming daarentegen heeft vooral invloed op de stralingstemperatuur. De (warmte)comfortbeleving van de mens wordt bepaald door een samenspel van de gemiddelde luchttemperatuur en de gemiddelde stralingstemperatuur. Voor behoud van comfort is een lagere luchttemperatuur te compenseren met een hogere stralingstemperatuur (en omgekeerd). Dit kan omdat met convectie de luchtdeeltjes verwarmd worden, terwijl met infrarood straling objecten verwarmd worden. Daarmee kunnen infrarood panelen een goed comfort bieden bij lagere kamertemperaturen. De energetische voordelen van infrarood verwarming berusten onder andere op dit principe. NEN-norm Infrarood panelen zijn de meest voorkomende toepassing van infrarood verwarming. Mag elk elektrisch verwarmingssysteem met een stekker zich infrarood verwarming/paneel noemen? Nee, zeker niet. In februari 2021 is de lang verwachte norm NEN-EN-IEC 60675-3 gepubliceerd, die antwoord geeft op twee belangrijke vragen: 1. Wat is een infrarood paneel en 2. Hoe meet je het stralingsrendement van een infrarood paneel. Het stralingsrendement is het aandeel energie dat aan de voorzijde van een paneel als infrarood straling wordt afgegeven. Alleen een paneel met een stralingsrendement
Auteur: Ruud
In de Tweede Haven te Scheveningen ligt sinds kort een drijvend clubhuis. Het nieuwe onderkomen van de lokale Jachtclub sluit architectonisch goed aan bij de omgeving en zit bordenvol duurzame techniek. Het absolute hoogtepunt vormt de warmtepomp die zijn thermische energie onttrekt aan zeewater. IZ sprak erover met architect Maarten Thewissen. Eerst leek het alleen te gaan om een simpele verbouwing. Al snel werd duidelijk dat de Jachtclub Scheveningen beter kon gaan verhuizen. Daarmee veranderde ook de uitvraag: Studio Komma kreeg de opdracht om een geheel nieuw, drijvend clubhuis te ontwerpen, met een clubruimte voor 200 leden. Architect Maarten Thewissen was gelijk enthousiast. Hij ontwierp een alzijdig, energieneutraal gebouw en gaf zo invulling aan alle wensen van de opdrachtgever. Ontwerpfase “We hebben het bijzondere gebouw met veel oog voor stedenbouwkundige facetten en de lokale context ontworpen. De horizontale gevelbanden begeleiden de blik richting de weidse zichtlijnen langs de havenkades. De eenvoud van de volumes sluit aan bij de robuuste bouwwerken in de haven en speelt bij de materialisatie in op de schepen in de haven. Als Studio Komma hebben we het project uitgewerkt in Revit. Vervolgens hebben we de esthetische begeleiding van de uitwerking en bouw voor onze rekening genomen.” Materialisatie In het pand zijn verschillende materialen verwerkt. Van hout tot beton, composiet, glas en staal. Onder de waterlijn ligt een betonnen drijfbak, met daarop een staalskelet met HSB-elementen. De eerste verdieping heeft een houten vloer en ook het dak is van hout. “In eerste instantie wilden we een houten
Ook als W-installateur krijg je regelmatig te maken met solarinstallaties. Met de intrede van de warmtepomp en airco met verwarmingsoptie kan je er eigenlijk niet meer omheen. Vrijwel overal waar deze apparaten worden geïnstalleerd, verschijnen ook zonnepanelen op het dak. Verder is er een algemene trend dat E en W steeds meer naar elkaar toegroeien door toegenomen automatisering en de doorgroei van domotica. Daar komt nog bij dat we van het Groningse gas af moeten en niet meer afhankelijk willen zijn van Russisch gas. De solarmarkt groeit razendsnel, net als het aantal WattPiek per paneel en per m2. Nederland is in de EU inmiddels kampioen zonnepanelen per hoofd van de bevolking Kortom, allemaal redenen om te kijken wat er in die markt gebeurt. Volwassen markt In de afgelopen 10 jaar zijn veel zonnesystemen geïnstalleerd in ons land. In het begin, mede gedreven door subsidies, waren er veel toetreders in de markt. Nieuwe fabrikanten van zonnepanelen en omvormers zagen volop kansen. Nu, 10 jaar later, blijkt dat er veel ‘cowboys’ tussen zaten die inmiddels zijn gestopt, al dan niet omdat ze failliet zijn gegaan. Dat geldt overigens ook voor veel solarinstallateurs. Nu de markt volwassen aan het worden is en zonnepanelen breed ingang vinden (inmiddels ruim 1,5 miljoen installaties in Nederland) krijgt iedere installateur er vroeg of laat mee te maken. Meer vermogen Waar een paneel van 200 WP naar de maatstaven van 10 jaar geleden een hoog vermogen had, is dat nu inmiddels het dubbele. Daar hoort wel de kanttekening
Nederland wil in een rap tempo verduurzamen. En zowel de installatiebranche als de klant blijken daarbij erg gecharmeerd te zijn van all-electric oplossingen. Maar hoe gaan we al die warmtepompen plaatsen en onderhouden als er een schreeuwend tekort is aan koeltechnici? Het tekort is schrijnend. In 2021 konden zo’n 14.000 mensen instromen in de koudetechniek blijkt uit een rapport van de NVKL en Wij Techniek. De totale instroombehoefte in de periode 2021 t/m 2030 wordt zelfs geschat op ruim 130.000 werknemers, bleek uit het vorig najaar verschenen document. Voor alle duidelijkheid; het gaat hier om de totale sector: van leveranciers en installateurs tot aanverwante bedrijven uit de branches koude- en klimaattechniek. Stroomversnelling Volgens de NVKL blijft de instroom al jaren achter op de uitstroom. Zo’n 15 jaar geleden echter kwam de vraag naar koeltechnische kennis in de klimaattechniek in een stroomversnelling terecht. Dat had onder andere te maken met de groei van het aantal datacenters, de opkomst van de warmtepomptechnologie en de aanscherping van milieunormen. Opleidingen De koudetechniek is een kleine, gespecialiseerde branche. Zo telt de NVKL ruim 400 leden, Techniek Nederland heeft er 6000. Het kost de sector de grootste moeite om alle reguliere opleidingen in de lucht te houden. Niet alle ROC’s kunnen een opleiding koudetechniek aanbieden, onder meer vanwege de hoge aanschafkosten voor de benodigde apparatuur. Met een dun gezaaid aanbod, lopen de reistijden op, wat ook niet echt bevorderend werkt voor het animo, is de bevinding van de NVKL. In de praktijk blijkt het merendeel van
Vanwege de wet- en regelgeving (het Bouwbesluit) en aanvullende eisen voor nieuwbouwwoningen (SWK en Woningborg), maar vooral voor het besparen van energie, worden steeds meer woningen uitgerust met individuele ruimteregeling. Hiermee verwarm of koel je alleen de ruimtes die je gebruikt. Tijdens de VSK 2022 zal Nathan de Komfort Multizone-verdeler aan de installatiewereld presenteren. Deze vloerverwarmingsverdeler voor woningen is ontwikkeld voor individuele ruimteregeling (naregeling). Hiermee zijn twee tot vier groepen die naar dezelfde ruimte gaan, te bedienen met één afsluiter. Dit bespaart per vier vloerverwarmingsgroepen maximaal drie stelaandrijvingen uit. Voor een normale eengezinswoning zijn op deze manier vijf tot negen stelaandrijvingen minder nodig, wat niet alleen bespaart op materialen en arbeidstijd maar ook op elektriciteitsverbruik. Bovendien is er geen uitbreidingsmodule van de naregeling nodig omdat er minder stelaandrijvingen hoeven te worden aangestuurd. Ondanks het feit dat er meerdere groepen tegelijk met één stelaandrijving worden geopend, blijft het mogelijk om het debiet per groep individueel in te regelen, dankzij de instelbare en afleesbare debietmeters op de retouraansluitingen. Specifieke verdeler De verdeler is woningspecifiek. Dit betekent dat voor iedere woning een specifieke verdeler moet worden geconfigureerd (tenzij het projectmatige bouw met meerdere identieke woningen betreft). Nathan ontwikkelde hiervoor de Multizone-configurator waarmee – met het verlegplan van de vloerverwarming bij de hand – de verdeler eenvoudig en dus snel kan worden geconfigureerd. Technische details De verdelers zijn leverbaar zonder of met pomp, als stadsverwarmingsverdelers en verdelers die verwarmen/koelen (3- en 4-pijps). Het betreft twee tot vier groepen per Multizone. Maximaal kunnen er 15
De thema’s elektriciteit en ook gelijkstroom winnen aan belang in onze woon- en werkomgeving. Binnen dat vakgebied spelen omvormers en vermogenselektronica een belangrijke en vaak cruciale rol. “Onderwijs jezelf op dat gebied”, adviseert Henry Lootens, kennisontwikkelaar bij ISSO en gelijkstroomexpert. De elektriciteitsvoorziening is een steeds belangrijker thema in onze woningen en werkomgeving. We wekken zelf elektriciteit op, we verwarmen met warmtepompen en we raken hoe langer hoe meer gewend aan regelbare elektrische apparaten. Steeds meer van onze elektrische apparaten werken op gelijkstroom. Ledlampen, smartphones, de accu’s van elektrische auto’s, maar ook technieken als de pompen in onze cv-ketels en ventilatiemotoren in wtw-systemen. Daarbij komt dat zonnepanelen zelf gelijkstroom (DC = direct current) opwekken. Voordelen DC Aan gelijkstroom zitten dan ook behoorlijk veel voordelen. “Er is veel te doen rondom netcongestie. Het net zit vol, voor zowel opwekkers als steeds vaker ook voor afnemers. Een mooi moment om meer met DC te gaan doen”, zegt Henry Lootens, specialist Elektrotechniek bij ISSO en gelijkstroomexpert. “Als je bestaande kabels gebruikt, kun je met DC meer elektriciteit transporteren dan met AC (alternating current, red.). In sommige gevallen wel 5 keer zoveel. Verder hebben apparaten en installaties op gelijkstroom een langere levensduur, omdat installaties op wisselstroom meer kwetsbare componenten bevatten.” Vermogenselektronica Wie het heeft over all electric en gelijkstroom komt automatisch uit bij vermogenselektronica. “Dat is de grootste trend binnen deze beweging naar all electric”, vindt Henry Lootens. “Vermogenselektronica zijn de componenten in apparatuur en installaties die grote elektrische vermogens kunnen omvormen naar een type
Met de oorlog in Oekraïne en de daardoor stijgende energieprijzen realiseert de westerse wereld zich meer dan ooit hoe belangrijk het is te verduurzamen en dus de energietransitie echt te gaan realiseren. Ook in Nederland! Als de inzet op toekomstige generaties, het veranderende klimaat, het afbouwen van de gaswinning in Groningen, verduurzaming van de gebouwde omgeving al niet genoeg redenen waren om echt vaart te maken… De afhankelijkheid van Rusland maakt ons bewust van de kwetsbaarheid van onze samenleving. Met deze nieuwe ontwikkelingen zijn de installateurs in Nederland met hun collega’s in de rest van Europa indirect een race tegen de klok begonnen. Zoeken naar de meest duurzame oplossingen op de Nederlandse vierkante kilometer, is niet aan de orde. Het is natuurlijk niet reëel om te denken dat we hier direct alle problemen hebben opgelost als we extra inzetten op warmtepompen of zonnepanelen. Maar het is ook niet reëel om dan maar niets te doen en vooral onmacht te voelen. Nee, als vakmensen hebben we meer dan ooit een missie. En dat doen we met passie en gedrevenheid. En ja, we zijn op zoek naar meer vakmensen. En ja, we zien dat materialen duurder worden en soms lastiger te krijgen zijn. Maar we gaan er voor! We voelen het belang van deze missie nu nog meer. En daarmee ook onze verantwoordelijkheid! Maar meer dan ooit zijn we een oplossing van en voor de toekomst. En daar voel ik veel trots bij als ik dat schrijf. Sven Asijee Directeur Wij Techniek
Slaap- en badkamer worden steeds vaker in één multifunctionele open ruimte gecombineerd. Maar dat betekent niet langer dat er ook sprake is van 2 extractiepunten voor de afvoer van vervuilde lucht via het centrale Renson vraaggestuurde C+ ventilatiesysteem. En ook de slimme Healthbox 3.0 ventilatie unit heeft nu aan 1 klep genoeg voor dit soort 2-in-1 ruimtes in huis. De bestaande kleppen of regelmodules voor slaapkamer (en ook keuken) stemmen hun ventilatieniveau voortaan namelijk niet langer enkel af op CO2, maar ook op relatieve vochtigheid. Dat levert niet alleen een doelgerichter ventilatiesysteem op, maar met 1 regelmodule en extractiepunt minder, drukt dat vooral ook de totaalprijs ervan. Voor u als installateur verandert er niets: u bestelt dezelfde kleppen met dezelfde referenties, alleen zit daar nu – zonder meerprijs – een extra sensor in. Het vraaggestuurde Renson C+ ventilatiesysteem is daarmee trouwens het perfecte natuurlijke ventilatiesysteem voor studio’s, studentenkamers, hotelkamers, kortom: alle ruimtes waar slaapkamers en vochtige ruimtes zonder toilet in elkaar overlopen. Telkens wordt het ventilatieniveau automatisch opgekrikt wanneer de gemonitorde binnenluchtkwaliteit te wensen overlaat. Zo zorgt de Healthbox 3.0 van Renson op een slimme manier voor gezonde lucht in huis. Deze geconnecteerde vraaggestuurde ventilatie-unit is dan ook klaar voor alle ‘smart homes’, want die communiceert voortaan zowel met jou als installateur als met de bewoner, elk via een bijbehorende applicatie. Voor jou als installateur wordt de installatie en inregeling van de ventilatie via de app bovendien nog een stuk praktischer. De configuratie en alle parameters zoals drukval, ingesteld debiet,
‘Terwijl mijn zoon op zijn telefoon zit te kijken, plak ik de band van zijn fiets. Want daar heeft hij geen idee van.’ Een prachtige quote van een werkgever in de techniek die typerend is. Mensen beschouwen technologie als iets vanzelfsprekends. Maar achter elke technologische vernieuwing zitten jaren van denkwerk en doorzettingsvermogen. Maar ook een veelheid aan handen. Technische vernieuwingen kunnen alleen maar ontstaan en voortleven met vakmensen. Natuurlijk is het geen nieuws dat we als techniek vakmensen nodig hebben. Maar het is meer dan een arbeidsmarktprobleem. Het gaat om mensen die opstaan om het verschil te maken. En de bewustwording dat de techniek de maatschappij draaiende houdt. Bill Gates zei het mooi: ‘Niet het eindeloze geklaag over hoe erg het allemaal is gaat ons uit de crisis helpen, maar nuchtere en slimme technologische innovatie en vakmanschap.’ En nu niet denken in problemen maar in kansen. Mijn advies aan minister Dijkgraaf is om de technische vakmensen in de spotlight te zetten. Juist zijn boodschap dat vakmanschap nodig is, kan impact maken. Want naast alle wetenschap waar Dijkgraaf op erkend wordt, zijn er vakmensen nodig die innovaties mogelijk kunnen maken. Dat signaal is nodig. Om jongeren en zij-instromers te laten zien waar zij het verschil kunnen maken, maar vooral ook dat zij nodig zijn om de grote uitdagingen aan te gaan. Mensen die met hoofd, hart en handen mogelijk maken dat toekomstige generaties het goed hebben in Nederland. We hebben met elkaar een klus te klaren! Sven Asijee Directeur Wij Techniek
De Veiligheidsladder is veelbesproken in de technische installatiebranche. Over het nut ervan lijkt iedereen het wel eens, maar de praktische uitvoering zorgt voor nogal wat hoofdbrekens. Wat is verplicht en wat niet? Hoeveel geld gaat het de bedrijven kosten? En wat levert het concreet op? Vanaf 1 januari van dit jaar hanteren opdrachtgevers die hun opdracht aanbesteden volgens de afspraak Veiligheid in Aanbestedingen (ViA) de zogenoemde Veiligheidsladder (NEN Safety Culture Ladder). De Veiligheidsladder is een methode om veiligheidsbewustzijn en bewust veilig handelen in bedrijven te meten en beoordelen. De nadruk ligt hierbij op de veiligheidscultuur. De Veiligheidsladder verdeelt veiligheidsbewustzijn en -gedrag over vijf treden. Hoe meer verantwoordelijkheid, visie op en investeringen in veiligheid, hoe hoger de score. Maar wat betekent het in de praktijk? We peilden de meningen. Positief en kritisch Henk Boltendal werkt al 11 jaar bij Telecom Service Groep, een all-round bedrijf voor o.a. technische beveiligingsoplossingen met de hoofdvestiging in het Groningse Leek. In de ongeveer 125 mensen tellende organisatie heeft Henk twee functies; hij is Hoofd Bedrijfsbureau, dus leidinggevende over ongeveer 25 mensen. Anderzijds is hij als KAM-coördinator voor alle collega’s het aanspreekpunt voor veilig en gezond werken. “Twee uitdagende rollen waarin altijd wat te doen is!” Hij is ‘positief-kritisch’ over de Veiligheidsladder. “Ik vind veiligheid heel belangrijk en de Veiligheidsladder zorgt ervoor dat veiligheid een gespreksonderwerp wordt in alle geledingen van een bedrijf. De verantwoordelijkheid ligt daardoor niet alleen bij bijvoorbeeld de KAM-coördinator, maar ook bij de uitvoerenden én het management. De Veiligheidsladder leidt tot een