“Puinruimen”

Chris Zijdeveld voorzag al in de jaren 70 Schiedam van energiezuinige en comfortabele huizen. Later was hij als adviseur betrokken bij vele vernieuwende projecten. Zijdeveld is niet alleen vertrouwd met overheidsbeleid en duurzaam ontwerpen, maar geeft ook advies over de toepassing van innovatieve producten.

Hoewel hij inmiddels de 70 is gepasseerd, houdt Zijdeveld er het werkethos op na van een 30-jarige. Als adviseur is hij nog volop betrokken bij de verduurzaming van Nederland. Door zijn rijke ervaring kan hij niet alleen ontwikkelingen in de bouw en installatiesector in perspectief plaatsen, maar ook langjarige trends signaleren die de toekomst van onze branche zullen bepalen. En, vanuit die trends de vertaalslag maken naar de keuze en toepassing van producten en systemen in de alledaagse werkpraktijk van de kleine en middelgrote installateur.

Gaten dichten

“In 1974, net wethouder, keek ik uit op een kale vlakte, waar ooit het oude centrum van Schiedam stond. Als wethouder had ik dat geërfd. Daarop was een bouwproject in uitvoering met grote raamvlakken in enkel glas. Ik ging formeel buiten mijn boekje en veranderde dat in dubbel glas. Destijds dacht men dat de cv-gasverwarming het koudeverlies wel zou compenseren. Gedachten over comfort en de negatieve invloed van koude (raam)vlakken waren geen gemeengoed. En zijn dat nog steeds niet. Het idee dat de installatie het suboptimale ontwerp wel compenseert, is nog steeds tekenend voor de positie waarin de installateur vaak terecht komt. Hij mag steken ophalen die projectontwikkelaar, architect en bouwer hebben laten vallen.

Balansventilatie met wtw

Later kwam ik in contact met de architect Jon Kristinsson. Hij had een woning ontworpen, die 90% minder energie nodig had. Zijn ontwerp was bijzonder door de zonne-oriëntatie, luiken voor de ramen, het weglaten van de spouwmuur met aanbrengen van buitenisolatie en door de balansventilatie met wtw. Een kleine 200 werden er gebouwd. Het ventilatiesysteem werkte uitstekend. De kwaliteit van de binnenlucht kwam vrijwel overeen met die van de buitenlucht, bleek uit metingen. Naar mijn mening een prachtige prestatie. Voor de ruimteverwarming was iets minder dan 300 m3 gas nodig per jaar. Voor alle duidelijkheid: dat is iets meer dan het gebruik van een ouderwetse waakvlam. Alle warmte werd geleverd door een keukengeiser.

Energieprestatie eisen

Mede gebaseerd op de nota ‘De toepassing van zonne-energie in de Gemeente Schiedam’ voerden we eigen Energie Prestatie Eisen in en de energievraag voor verwarming van nieuwbouwwoningen liep zonder verhoging van bouwkosten terug van 1000, tot 800 en 700 naar tenslotte 600 m3 gas per jaar in 1994.

Toepassing zonneboilers

Daarmee kwam de energievraag voor ruimteverwarming in de buurt van de energievraag voor warmtapwater bereiding. Voor nieuwbouw werd daarom een zonneboiler voorgeschreven voor het maken van huishoudelijk warm water. Een dergelijke installatie kan meer dan 200 m3 gas vervangen door zonne-energie. Dat is evenveel als 20 m2 aan zonnepanelen per jaar opbrengt. Het verschil is dat het bespaarde potentieel zonder salderingstrucs aan de woning ten goede komt. Daarmee kwamen de woningen die we in 1994 lieten bouwen zonder meerkosten al uit op een EPC rond de 0,6.

Luchtverwarming

Bij een bijzondere renovatie van meer dan 400 appartementen, wederom met Kristinsson als architect, kwam ook een bijzondere installatie. De balansventilatie werd gecombineerd met luchtverwarming, waarmee in één klap centrale verwarming werd geïnstalleerd in woningen die nog ontworpen waren voor de kolenkachel.

Belang integraal werken

De les die hieruit te leren viel, is dat goed bouwen en renoveren gebaseerd zijn op integraal werken en ontwerpen. Dat is iets anders dan een gebouwontwerp bij de installateur ‘over de muur gooien’ die dan maar moet zorgen dat het warm (of koel) blijft.

Isolatie

Wie eerst een woning goed isoleert, en kierdichtheid en oppervlaktetemperaturen niet vergeet, zal vaak een bestaand verwarmingssysteem als lage temperatuur verwarming kunnen afstellen. Pas dan gaat de hr-ketel zijn goede rendement halen of is een warmtepomp het overwegen waard.

Nachtkoeling

Te vaak wordt die warmtepomp geassocieerd met koeling. En dat is sneu, want een goed gebouwde of gerenoveerde woning in Nederland heeft helemaal geen koeling nodig. Het verstandig aanbrengen van inbraakvrije en insectendichte openslaande ramen is genoeg om ook bij een hittegolf de woning met nachtkoeling perfect koel te krijgen.

Balansventilatie

Balansventilatie in een goed gebouwde of gerenoveerde woning is nog steeds een verstandig idee, maar wel met een doordacht ontwerp van leidingen en geluidsdempers. Een nieuwe optie is om de inkomende lucht ‘gratis’ te laten koelen in de zomer en in de winter te laten voorverwarmen, door een horizontale lus in de tuingrond, waar vloeistof doorheen stroomt, te koppelen aan een warmtewisselaar in de centrale invoer.

Opslag

Twee vliegen in één klap slaan is vaker een mooie strategie. Zonnepanelen zetten zonlicht om in elektriciteit, maar het effect neemt af naarmate ze verder opwarmen. Dat leidde tot de ontwikkeling van gecombineerde zonnepanelen en zonnecollectoren waarbij water dat door de collector stroomt, warmte opneemt en de panelen afkoelt. Het warme water kan worden opgeslagen voor later gebruik. Bij een kleiner vat alleen voor huishoudelijk warm water, maar met een groter vat ook voor (gedeeltelijke) woningverwarming.

Houtkachel

Als een dergelijk vat ook nog verbonden wordt met een extreem schone houtkachel met watermantel die warm water maakt, zoals de Nederlandse fabrikant DRU levert, kan de woning zelfs geheel duurzaam worden verwarmd.

Salderingsregeling

Zonnepanelen zijn in, niet in het minst door de salderingsregeling die in de zomer opgewerkte energie verrekent met winters gebruik. Zo worden woningen die maar een klein deel van die opgewekte energie zelf gebruiken toch ‘energie neutraal gerekend’. Die salderingsregeling zal op enig moment terecht worden afgeschaft. Pas dus op welk argument u gebruikt om een goede installatie te verkopen.

Accu’s

In Oostenrijk zijn slimme accupakketten al ingeburgerd. De zelf opgewekte zonne-elektriciteit kan tijdelijk worden opgeslagen voor gebruik tijdens periodes dat elektriciteit duur is. Niet genoeg om een langere periode te overbruggen helaas. Wel komt echte energieneutraliteit hiermee iets dichterbij. Deze accupakketten zijn nu ook in Nederland verkrijgbaar.

Flexibele zakken

En de uitvinders staan niet stil. Ik heb ook al flexibele ‘zakken’ gezien, waarmee warmte onder de vloer kan worden opgeslagen. Ook zijn er al plafond- en wandpanelen verkrijgbaar, die door faseverandering (stollen en smelten) de temperatuur in een ruimte kunnen stabiliseren. Maar soms wordt er gewoon oude wijn in nieuwe zakken verkocht. De zogenaamde elektrische ketel die mij onlangs werd getoond was gewoon een wat aangepaste elektrische boiler. Dat ging me echt te ver!” 

Chris Zijdeveld, duurzaamheidsadviseur