Kantoor vol afval

In 2006 werd de Vliegbasis Valkenburg gesloten. Sindsdien wordt het voormalige vliegveld geleidelijk aan getransformeerd in een woon-, werk- en recreatiegebied. Op het terrein staan nog talloze oude defensiegebouwen, waaronder een kantoor uit de jaren 80. Het Rijksvastgoedbedrijf nam het als een pilotproject om na te gaan wat er allemaal mogelijk is op het gebied van circulair renoveren.

Kenmerken
Het voormalige defensiekantoor telt twee bouwlagen en heeft een oppervlakte van circa 2000 m2. De bouwkundige constructie bestaat uit een betonskelet, betonnen vloeren en wanden van baksteen. Toen Josse Popma van Popma ter Steege Architecten het pand voor het eerst zag, had het een “hokkerige indeling. Zowel de kantoren als het trappenhuis waren voorzien van dichte wanden.”

Materialisatie
Een belangrijke architectonische ingreep was dan ook om het “pand te openen. Veel tussenwanden zijn verwijderd.” Vervolgens werd met geoogst materiaal uit het kantoor zelf en van een donorgebouw uit Amsterdam zoveel mogelijk circulair gerenoveerd. Van glaspanelen tot deuren, wanden en tapijten aan toe. “In feite is het een soort collage geworden”, vertelt Popma. Dat is onder andere beneden te zien in de ontmoetingsplek, waar uitgezaagde metselwerkdelen met elkaar zijn verbonden tot een nieuwe tussenwand. Ook de voormalige houten plafonds zijn verwerkt tot nieuwe plafonds. En het glas en de kozijnen zijn hergebruikt in het nieuwe gebouw.

E-concept
Het bouwteam werkte volgens de principes van de zogenaamde R-ladder (zie kadertekst). Dat gold ook voor de installatietechniek, vertelt Van Schie. In een eerder stadium was het pand naast het voormalige defensiekantoor al voorzien van duurzame energieopwekkers, zoals een windturbine en PVT-panelen. Daarnaast was er gezorgd voor opslag. Via een corridor kon de bekabeling worden doorgetrokken naar het jaren 80 gebouw. De opgewekte stroom voorziet deels in de energiebehoefte. Schoonderbeek Installatietechniek heeft de e-voorzieningen voor haar rekening genomen in dit bouwteam. Wat betreft de verlichting; de oude armaturen zijn omgebouwd en geschikt gemaakt voor ledlampen afkomstig uit een donorgebouw. Ook de kabelgoten en het schakelmateriaal zijn ‘vintage’. Op deze manier is tevens op het gebied van verlichting een verduurzamingsslag gemaakt.

Klimatisering
Naast de al aanwezige gasketel en PVT-panelen heeft het pand ook een eigen warmtepomp gekregen voor de opwekking van warmte. Deze was eveneens afkomstig uit een donorgebouw. Dat geldt eveneens voor de beide LBK’s en de regelinstallatie. De afgifte van warmte, koude en verse lucht vindt nu plaats via refurbished klimaatplafonds. Ze lijken op zwevende eilanden. De lijnroosters die erin zitten, bevinden zich aan de gevelzijde, wat wel zo prettig is in verband met eventuele koudeval. De oude radiatoren zijn verwijderd. De beoogde capaciteit zou tekortschieten met de nieuwe indeling, bovendien lag het leidingwerk erg ongunstig. Alleen in de kantine zijn de radiatoren blijven hangen. Ze hebben een opknapbeurt gehad en zijn voorzien van renovatiekappen. Grappig detail, het bestaande luchtkanaalwerk moest hier worden veranderd, zodat een haakse bocht een stromende bocht werd. Dit om geluidsoverlast te voorkomen.

Plenum
Evenals het naastgelegen gebouw, heeft het voormalige defensiekantoor nu een multifunctionele bestemming. Het wordt een broedplaats voor start­ups die zich onder andere met drone-techniek bezighouden. De nieuwe indeling voorziet in verschillende ruimtes. Van gezamenlijke werkplekken en een ontmoetingsruimte, tot afzonderlijke kantoren. Via een overstroomvoorziening in de kantoren, stroomt de verse lucht in de gangen, waarna het uiteindelijk via een plenum weer wordt afgezogen.

Schachten
Een LBK kwam op het dak te staan, de andere in de technische ruimte op de begane grond. Via schachten die naast het trappenhuis lopen en deels boven de verlaagde plafonds komt de lucht het gebouw in. Het kanalenwerk zelf en de regelkleppen zijn nieuw. “Dat moest wel, vanwege de specifieke maten die we nodig hadden”, licht Van Schie toe. “In de gangzonde was maar beperkt ruimte beschikbaar voor de installaties en de juiste kanaalafmetingen waren niet ‘te oogsten’.”

Sanitair
Pak ‘m beet 10 jaar geleden werd IZ nog vreemd aangekeken toen tijdens een interview met een sloper het idee werd geopperd om sanitair te hergebruiken. Dat was onmogelijk, omdat eindgebruikers niet op tweedehands toiletpotten zouden willen zitten, werd er gezegd. Inmiddels heeft er een cultuuromslag plaatsgevonden. Zowel bij wasbakken, kranen als (hangende) toiletten begint hergebruik steeds normaler te worden. Uiteraard pas nadat alles eerst goed is gereinigd. Ook in dit project. “Voor het leidingwerk en de appendages hebben we wel nieuw materiaal gebruikt”, vertelt Van Schie. “Dat had te maken met de specifieke garanties die we moesten afgeven.”

Blauwdruk
Het eindresultaat mag er wezen. “Door de circulaire aanpak konden we een CO2-reductie realiseren van maar liefst 90 % vergeleken met een renovatie met geheel nieuw materiaal.” Bovendien heeft het multifunctionele gebouw nu label A. Na een doorlooptijd van circa 2 jaar is het project in mei opgeleverd. Tijdens de het gehele traject was er veel aandacht voor kennisdeling. Er werden diverse sessies georganiseerd. Het Rijksvastgoedbedrijf wil de opgedane ervaringen gebruiken om een soortement ‘blauwdruk’ te maken voor de renovatie van soortgelijke kantoren van haar klanten. Denk bijvoorbeeld aan het UWV en natuurlijk ook Defensie.

Lessen
Zowel voor Popma als Van Schie was het renovatietraject een leerzame ervaring. Welke lessen nemen ze mee voor een volgend, soortgelijk project? “Allereerst dat integraal werken een ‘must’ is. Alle neuzen moeten dezelfde kant op staan, ook intern in je eigen monteursploeg”, zegt Van Schie. “Daarnaast is deze manier van werken erg arbeidsintensief. Zo hebben wij bijvoorbeeld zelf de geoogste materialen gereinigd.” “Eigenlijk vraagt het hele traject, van ontwerp tot realisatie, nu nog meer tijd dan een conventioneel project. Maar dat kan best veranderen. Bijvoorbeeld als het gangbaarder wordt om componenten en systemen die hergebruikt kunnen worden al direct op te slaan. Hier zit gewoon markt in, ook voor installateurs die zelf hun opslag gaan regelen”, zegt Popma.

Toekomst
Eigenlijk ontbreekt het nog aan een goede infrastructuur met herstelwerkplaatsen en opslagmogelijkheden om circulaire renovatietrajecten sneller te laten verlopen. Die komt er op termijn wel, verwachten zowel Van Schie als Popma. “De mindset is al zo erg aan het veranderen. We praten nu niet meer over afval, maar grondstoffen. Dat wordt mede gestimuleerd door de stijgende bouwkosten, waardoor hergebruik steeds aantrekkelijker wordt. Daarnaast stuurt ook de regelgeving aan op circulair werken.” 