Fijnstof

3 november 2020

Fijnstof, we krijgen er dagelijks mee te maken. Of we nu in de stad leven of op het platteland. Gelukkig komen er steeds meer oplossingen op de markt om de schadelijke deeltjes uit de lucht te filteren. Zoals het Pure induct systeem van Brink Climate Systems.

Fijnstof (≤PM10) is opgebouwd uit een groot aantal stoffen. Het belangrijkste onderdeel vormen stofdeeltjes die in de lucht worden gevormd uit zwaveldioxide, stikstofoxiden en ammoniak. Een tweede belangrijke bijdrage komt van elementair koolstof en organische koolstofverbindingen. We spreken van fijnstof als de maximale grootte van de deeltjes 10 micrometer bedraagt. In vaktermen ook wel afgekort tot 10 PM.

Schadelijke effecten
Fijnstof komt onder andere vrij bij verbrandingsprocessen met fossiele brandstoffen. Daarbij kan je bijvoorbeeld denken aan houtstook en uitlaatgassen. In Nederland overlijden jaarlijks enige duizenden mensen enkele dagen tot maanden eerder door kortdurende blootstelling aan hoge concentraties fijnstof, zegt het RIVM op haar website. Het gaat vooral om ouderen en mensen met hart-, vaat- of longaandoeningen. Langdurige blootstelling aan lagere concentraties fijnstof, zelfs beneden de Europese grenswaarden, levert ook nadelige gezondheidseffecten op. Levenslange blootstelling kan leiden tot blijvende gezondheidseffecten zoals verminderde longfunctie, verergering van luchtwegklachten en vroegtijdige sterfte aan met name luchtwegklachten en hart- en vaatziekten.

Ultrafijn stof
Des te kleiner de deeltjes, des te dieper ze de longen binnendringen en des te moeilijker het lichaam ze kan opruimen. Ultrafijnstof – deeltjes in de lucht die kleiner zijn dan 0,1 micrometer - zijn daardoor mogelijk nog schadelijker voor de gezondheid dan grotere deeltjes fijnstof.

Ventilatiesysteem
Fijnstof dringt ook onze woningen binnen, onder andere via het ventilatiesysteem. “Ook al is je woning voorzien van het beste ventilatiesysteem, er kunnen toch kleine schadelijke stofdeeltjes binnenkomen. Deze worden er namelijk niet uitgefilterd door een standaardfilter. Mensen zich daar nog onvoldoende bewust van”, zegt Adriaan Cramer. Installateurs kunnen hier nauwelijks wat aan veranderen, volgens de Director Creativity & Product Management bij ventilatie-expert Brink Climate Systems. “Ze krijgen weinig ruimte om input te geven tijdens het ontwerp- en bouwtraject en voeren uit wat er in het bestek is opgenomen. Ik denk dat de echte mentaliteitsverandering vanuit de consumenten zelf moet komen.”

Filteradvies
Wat kan een installateur al wel doen? Onder andere goede filters adviseren voor gebalanceerde ventilatiesystemen. In de praktijk komen we meestal de volgende filter- categorieën tegen:
• Grof: G3- en G4-filters beschermen een WTW-unit tegen grof stof, insecten, zand en haren.
• Medium: M5- en M6-filters hebben een hogere filterklasse dan de G3- en G4-filters en beschermen ook tegen (stof)deeltjes die niet met het blote oog zichtbaar zijn.
• Fijn: F7-filters beschermen de bewoners ook tegen fijnstof en pollen, waardoor de binnenluchtkwaliteit beter is.

Meerkosten
Het probleem is dat veel opdrachtgevers afhaken als ze de meerprijs horen van fijnstoffilters. “Men denkt al snel dat het volstaat als er wordt voldaan aan de rudimentaire eisen van de EPC-regelgeving.” Alles wat er bovenop komt, is niet verplicht, maar kost wel geld. “Gemiddeld zijn ze ongeveer 15% meer kwijt aan een F7-filter. Dat komt neer op enkele tientjes per jaar. Daar staan natuurlijk wel allerlei gezondheidsvoordelen tegenover. Helaas is dat jarenlang onvoldoende voor het voetlicht gebracht door de branche”, zegt Cramer. Daar komt nu zo langzamerhand verandering in. Door de energietransitie neemt niet alleen de belangstelling voor duurzame energie toe, maar ook voor de kwaliteit van het binnenklimaat.

Onderhoud
Menig consument vreest daarnaast meer kwijt te zijn aan onderhoud. ‘F7-filters houden kleinere deeltjes tegen, dus zullen vaker vervangen worden. Bovendien zal al die aankoek zorgen voor extra weerstand, waardoor de energiekosten stijgen’, zo luidt de gedachtegang. Dat is incorrect, legt Cramer uit. G4-filers hebben een kleiner oppervlak, wat relatief ongunstiger uitpakt voor het energiegebruik dan bij de grotere F7-filters.
Na verloop van tijd blijven er wel meer resten vastzitten aan het F7-filter, wat de weerstand verhoogt. Maar hoe dan ook, “dat geldt voor alle filters uit de G-, M- en F-klassen. Ze moeten na dezelfde tijd worden vervangen. Wat dat betreft maakt het dus niets uit.”

H-klasse
Er zijn filters met een nog fijnmaziger structuur. “Bij de H-klasse (HEPA-filters) zien we wel dat de weerstand behoorlijk toeneemt, met alle gevolgen vandien”, vertelt Cramer. Brink Climate Systems heeft dit probleem slim weten te omzeilen met haar nieuwe Pure induct systeem. De Pure induct is een modulaire toevoeging op het centrale balansventilatiesysteem met warmteterugwinning (WTW). De module komt in het kanaal dat verse lucht van de WTW-unit naar de woning brengt.

Ionisatie
De vervuilde deeltjes in de lucht worden door een ionisatieproces geladen en aan het eind van de module aan de statisch geladen filters afgegeven. Op deze manier verdwijnen alle verontreinigingen uit de lucht en gaat er gezuiverde, gezonde lucht de woning in. Het filter in de Pure induct heeft een lagere weerstand dan het zwaardere HEPA-filter, terwijl hij door de statische eigenschappen in combinatie met het ioniseren van de deeltjes net zo effectief is. Het filter raakt minder snel verstopt en heeft daardoor een lange levensduur. Deze levensduur is extra te verlengen door het standaard filter in de WTW-unit te vervangen voor een ISO ePM1 filter (F7-filter). Dit filter haalt alvast de eerste kleine deeltjes uit de lucht. Het speciale filter in de Pure induct gaat zo nóg langer mee en dat bespaart kosten. Bovendien komt in tegenstelling tot vele andere ionisatie technieken bij de techniek van de Pure induct geen ozon vrij. Daardoor is de Pure induct volkomen veilig in gebruik, aldus Brink Climate Systems.

Uitbreiding
Het systeem kan eventueel worden uitgebreid met een zoneringsfunctie om het ventilatiesysteem nog efficiënter en effectiever te laten functioneren. Met Pure induct mikt fabrikant Brink Climate Systems primair op de particuliere woningbouw. Dat is begrijpelijk, omdat de extra functionaliteiten uiteraard ook extra kosten met zich meebrengen.

Veranderende markt
De vraag is nu hoe de markt zich verder zal ontwikkelen. De maatschappij raakt al meer doordrongen van het belang van schone binnenlucht, welllicht zal nieuwe regelgeving hier ook meer rekening mee houden. Cramer verwacht eigenlijk van wel. “Ik denk dat over enkele jaren fijnstoffilters de nieuwe standaard worden.” 

“De achtergrondconcentraties van fijnstof (PM10) blijven in het overgrote deel van Nederland onder de grenswaarde, dat wil zeggen niet meer dan 35 dagen met een daggemiddelde concentratie boven 50 µg/m3 en een jaargemiddelde concentratie die niet hoger is dan 40 µg/m3”, valt er te lezen op de website van het RIVM. “Alleen in verstedelijkte gebieden en in gebieden met veel agrarische activiteiten in het midden en zuiden van Nederland wordt plaatselijk deze grenswaarde overschreden. De concentratie fijnstof kan van jaar tot jaar sterk verschillen. In een jaar met bijvoorbeeld een lange droge periode kunnen de locaties met overschrijdingen veel talrijker zijn. Metingen laten zien dat in de meeste Europese landen ook overschrijdingen van de grenswaarde optreden. Nederland neemt hierbij een middenpositie in. De huidige luchtconcentratie van fijnstof veroorzaakt een aanzienlijke verkorting van de gemiddelde levensverwachting. Voor Nederland wordt deze levensduurverkorting geschat op twaalf maanden; gemiddeld voor de Europese Unie is dit tien maanden. Ook onder de grenswaarde treden gezondheidseffecten op.”