Energiepositief

Vorig jaar kwam Ballast Nedam Development met ‘een eigen Bouwbesluit’. De eisen die daarin waren opgenomen, lagen beduidend hoger dan wat gangbaar is. Nu is het tijd voor de volgende stap, vindt de ontwikkelaar. Het doel: een schaalbare woning in de markt zetten die energiepositief is, een comfortabel en gezond binnenklimaat heeft en gemaakt wordt van biobased materialen.

Ze hebben al wel een naam, maar nog geen concept. Slechts de randvoorwaarden waaraan de woning dient te voldoen, staan op papier. Ballast Nedam Development wil samen met de markt een ‘Natuurhuis’ ontwikkelen en heeft daarom een prijsvraag uitgeschreven. Het aantal inzendingen is overweldigend, vertelt Rosa Bos, Projectontwikkelaar bij Ballast Nedam Development. “We zitten nu rond de 70”, vertelt ze op moment van schrijven.

Markt
Daar zitten conceptaanbieders en consortia tussen en combinaties van architecten met leveranciers, aannemers en adviseurs. Blijkbaar ziet de markt wel brood in het nieuw te ontwikkelen energiepositieve en binnenklimaatvriendelijke huis van biobased materialen.

Randvoorwaarden
Wat houden die randvoorwaarden nu precies in? “Met energiepositief bedoelen we in feite een nul-op-de-meter woning, die zelf 10% extra energie produceert. Een comfortabel en gezond binnenklimaat hebben we niet verder gespecificeerd in de uitvraag. We zijn vooral benieuwd naar de oplossingen waar de deelnemers mee komen. Uiteraard geldt wel de minimale ondergrens van ons eigen geformuleerde ‘Besluit’. Biobased, betekent dat er zoveel mogelijk gebruik gemaakt gaat worden van hergroeibare, natuurlijke materialen. Dan kan je denken aan hout, vlas, stro, kalk-hennep blokken, maar ook bijvoorbeeld schimmels of paprikastengels zijn tegenwoordig inzetbaar als natuurlijke isolatie of wandafwerking.”

Dampopen
De biobased alternatieven moeten de gangbare constructies van staal en beton gaan vervangen. Dat heeft verregaande consequenties voor de installatietechniek. Zo worden woningen dampopen en kan je niet zomaar meer een vloerverwarming instorten. Ook zal de installateur zijn materialenkennis moeten verbreden, maar daarover straks meer.

Low-tech
Ballast Nedam Development staat een low-tech benadering voor: vraagstukken die betrekking hebben op het binnenklimaat en de energiehuishouding worden bij voorkeur met passieve bouwkundige maatregelen opgelost. Dat is dus getrouw de Trias Energetica, waarvan de eerste stap luidt: probeer de energievraag zoveel mogelijk te beperken.

Voorbeelden
Te denken valt dan bijvoorbeeld aan compact bouwen, zonverkaveling, overstekken om de ideale g-waarde te krijgen afhankelijk van het seizoen en hoge RC-waardes om de warmte binnen vast te houden. Daarnaast kunnen ook landschapsarchitectonische ingrepen een steentje bijdragen. Bijvoorbeeld door bomen neer te zetten voor extra beschaduwing of struiken aan te planten om het fijnstof buiten te filteren.

Biobased installatietechniek
Zijn er toch installatietechnische oplossingen nodig, dan gaat ook hier de voorkeur uit naar systemen die gemaakt zijn van biobased materialen. “Van alle emissies die vrijkomen bij de fabricage van gebouwgebonden materialen komt 30% voor het conto van de installatietechniek, hier valt dus een grote winst te boeken”, licht Bos toe.

Demontabel
Ze begrijpt dat de mogelijkheden nog begrensd zijn in de praktijk. “De installatiesector innoveert in een hoog tempo. Daardoor is het niet altijd haalbaar om alle onderdelen van oude systemen te hergebruiken in nieuwe oplossingen. Bovendien loop je vaak tegen een ander probleem aan: de levensduur van de bouwkundige constructie is langer dan de levensduur van een installatie. Maar de sector kan wel oplossingen bedenken die eenvoudig zijn te demonteren, door te letten op de losmaakbaarheid. De afzonderlijke onderdelen zijn dan makkelijk weer te gebruiken in nieuwe projecten.”

‘No go’
In principe kan de installateur alle kanten op in het ‘Natuurhuis-concept’. Ja, er zijn grenzen. “We willen geen houtpelletketels of gasgebonden oplossingen, inclusief biogas. Aan de andere kant staan we ook open voor natuurlijke ventilatie oplossingen in woningen,” vertelt Bos. Dat laatste is tegen de trend in, want balansventilatie wint juist aan populariteit in de woningbouw. “We weten uit onderzoek dat de gebruiker graag de ramen wil kunnen openen. Bij balansventilatiesystemen wordt dan al snel de energiehuishouding verstoord. Bovendien moet je regelmatig de filters vervangen. Niet iedere gebruiker of woningcorporatie houdt dat nauwgezet in de gaten.”

Oplossingen
Welke oplossingen passen wel goed in het straatje van de ‘Natuurhuizen’? “PV-panelen bijvoorbeeld of windmolens op wijkniveau of een grotere schaal voor de elektriciteitsopwekking. Qua thermische energie kan je denken aan zonneboilers, warmtepompen, geothermie en aquathermie. Wat betreft de afgiftesystemen liggen alle opties open. Het is nog maar de vraag of je met een biobased woning wel altijd uit de voeten kan met LT-verwarming. Misschien sluit een MT- of HT-oplossing wel veel beter aan bij het concept.”

Monitoring
Met zulke hoge ambities moeten de daadwerkelijke prestaties wel gemeten worden. Het schuurt nogal eens tussen theorie en praktijk, weet Bos uit ervaring. Vandaar dat de Projectontwikkelaar het liefst wil dat de toegepaste materialen en systemen voldoen aan duurzaamheidscertificeringen, waarbij ook oog is voor Social Justice. Daarnaast is ze fervent voorstander van monitoringssystemen die een breed scala aan Markers meenemen. Dus, niet alleen CO2 meten, maar ook het VOC-gehalte om maar eens een voorbeeld te noemen.
Opschalen
Ballast Nedam Development zal uit alle inzendingen 3 partijen selecteren die hun ontwerp verder gaan uitwerken. Na de uiteindelijke keuze worden er begin 2023 in Heeze 10 eengezinswoningen gerealiseerd. Aangezien het de bedoeling is om daarna eenvoudig op te schalen, wordt het vrijwel onontkoombaar om te gaan bimmen tijdens de ontwerpfase.

Skills
Het zal de lezer dan ook niet verbazen dat integraal denken één van de skills is, die de installateur moet beheersen om een dergelijk project tot een succes te maken. “Daarnaast zal hij zich moeten verdiepen in de CO2-uitstoot van de gebruikte materialen en systemen. Een deel van de kennis kan je uiteraard halen bij fabrikanten en leveranciers. Het gaat voor alle duidelijkheid dan om de hele levenscyclus, want wij willen werken met Cradle to Cradle principes.” Die focus op de gehele levensfase van een gebouw komt, tot slot, ook op een andere manier tot uiting: aandacht voor installatie- en onderhoudsgemak. “Het is belangrijk dat al gelijk wordt nagedacht over het ruimtebeslag en de toegankelijkheid van systemen, zodat ze eenvoudig zijn te monteren, servicen en demonteren.” 